Moet je stoppen met tilapia eten?

Tilapia eten brengt zulke grote gezondheidsrisico’s met zich mee dat je er direct mee moet stoppen.

Deels onwaar

De website fantastisch.co, een clickbait-aanbieder met meer dan 200.000 likes op Facebook, adviseert de vis te vermijden, omdat hij giftig en ongezond zou zijn. Het bericht – dat ook door andere clickbaitsites is geplaatst, waaronder dagelijks.nu, prachtige.nu, viraltrend.nl, trendingnieuws.com en leeftips.nl – noemt als bron een studie uit 2008, gepubliceerd in het Journal of the American Dietetic Association.

Dit zouden de gevaren van tilapia zijn:

• Tilapia bevat te veel omega-6 vetzuren, die zijn slecht voor je. De hoeveelheid is hoger dan in spek of hamburgers.
• De vis zou Alzheimer kunnen veroorzaken.
• De meeste kwekers voederen de vis kippen- en varkenspoep.
• Tilapia’s zitten boordevol antibiotica en worden soms genetisch gemanipuleerd om sneller te groeien.
• Tilapia zou kanker kunnen veroorzaken: de vis kan tot 10 keer meer kankerverwekkende stoffen bevatten dan andere vissoorten, waaronder dioxine.

We zullen de bovenstaande beweringen controleren aan de hand van wetenschappelijke publicaties en eerdere factchecks. Verder namen wij contact op met de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en spraken we met dr. Stefan van Leeuwen (Wageningen Universiteit), die onderzoek deed naar de giftigheid van kweekvissen.

‘Tilapia bevat te veel omega-6 vetzuren en is ongezonder dan spek en hamburgers’

Tilapia bevat meer omega-6 dan omega-3 vetzuren. Volgens de clickbaitberichten zijn de omega-6 vetzuren slecht voor de gezondheid, maar volgens het Voedingscentrum vormen ze het juist een belangrijk onderdeel van ons dieet.

De stelling dat tilapia ongezond is op basis van de omega-6-waarde lijkt erg overhaast: om voeding te beoordelen is het belangrijk om ook naar andere voedingswaarden te kijken. Zo bevatten spek en hamburgers meer verzadigde vetten. Hierom kun je niet vaststellen dat tilapia ‘ongezonder’ is dan een reepje bacon of een hamburger.

Het eten van tilapia is dus niet per se ongezond, maar het heeft door de lagere hoeveelheid omega 3-vetzuren niet de voordelen van bepaalde andere vissoorten. De exacte hoeveelheid omega 3-vetzuren kan verschillen tussen de soorten tilapia en is afhankelijk van de voeding die de vis gekregen heeft.

‘Tilapia veroorzaakt Alzheimer’

Volgens Fantastisch.co bevat tilapia het ongezonde arachidonzuur. Dit zuur ‘verhoogt’ de ontstekingsschade die Alzheimer veroorzaakt.

Arachidonzuur is een omega-6 vetzuur. Een aantal studies legt een verband tussen een verhoogde consumptie van omega-6-vetzuren en Alzheimer. Welk risico vormt tilapia op dit gebied? Op de Amerikaanse site Factcheck.org lezen we:

“Bepaalde studies verdedigen de stelling dat het zuur een rol speelt in het mechanisme van Alzheimer. Maar dit betekent niet dat de consumptie van arachidonzuur per definitie ook het risico op Alzheimer verhoogt.”

Daarnaast meent Factcheck.org dat – door een gebrek aan wetenschappelijk onderzoek – deze relatie niet vastgesteld kan worden. Zo zouden in één van de onderzoeken muizen zijn blootgesteld aan een buitenproportionele hoeveelheid arachidonzuur. De onderzoekers die Factcheck.org sprak, stelden dat het onmogelijk is voor mensen om een dergelijke hoeveelheid arachidonzuur te consumeren in verhouding tot hun dieet. Het is dus niet duidelijk welke rol arachidonzuur speelt in de ontwikkeling van Alzheimer.

‘De meeste kwekers voeden tilapia’s met kippen- en varkenspoep.’

De meeste tilapia’s zouden varkens- en kippenpoep te eten krijgen. Het is belangrijk om rekening te houden met voedselautoriteiten die de kwaliteit van ons voedsel in de gaten houden. Hun richtlijnen moeten ook gevolgd worden door de buitenlandse bedrijven die hun voedsel naar ons willen exporteren. Het is voor deze exporteurs dus ook van groot belang om aan deze richtlijnen te voldoen.

Helaas is het niet uit te sluiten dat bepaalde viskwekerijen er onhygiënische gewoontes op nahouden. Dit was onder andere te zien in een aflevering van het televisieprogramma Dirty Jobs van Discovery Channel. Maar in dit geval werd opgemerkt dat deze vissen niet voor menselijke consumptie bedoeld waren. Gezien de enorme schaal van de kweekvisindustrie, is het oncontroleerbaar of deze praktijk ook plaatsvindt bij tilapia’s voor menselijke consumptie in Europa.

‘Antibiotica en genetisch manipulatie’

Tilapia zou te veel antibiotica bevatten. Deze bewering is twijfelachtig, gezien de eerder genoemde Europese voedselrichtlijnen. NVWA-woordvoerder Tjitte Mastenbroek:

“Tilapia die op de Europese markt verkocht wordt, moet voldoen aan de Europese voorschriften. De NVWA houdt toezicht op naleving van die voorschriften. Als de producten aan de voorschriften voldoen, dan zijn ze niet schadelijk voor de volksgezondheid. (…) Voor het gebruik van antibiotica bij kweekvis gelden specifieke Europese voorschriften. Voor middelen die mogen worden toegepast is precies vastgelegd hoeveel residu van dat middel in het eindproduct mag achterblijven (de zogenaamde Maximale residu Limiet). Kweekvis wordt bij import steekproefsgewijs onderzocht op residuen van diergeneesmiddelen en bestrijdingsmiddelen. De NVWA heeft op basis hiervan geen aanwijzingen dat zich specifieke problemen voordoen bij de import van Tilapia.”

Doordat de vissen gecontroleerd worden op deze middelen is het onwaarschijnlijk dat de tilapia die wij consumeren te veel antibiotica bevat. Daarvoor zouden importeurs de voedselautoriteiten moeten ontwijken.

Voor genetisch gemanipuleerd voedsel gelden vergelijkbare omstandigheden: de NVWA controleert of er sprake is van genetisch modificatie bij geïmporteerde producten. De EU geeft namelijk geen vergunningen af voor het in de handel brengen van genetisch gemodificeerde vis, of voor het gebruik van genetisch gemodificeerd dierenvoer.

‘Tilapia veroorzaakt kanker’
De laatste bewering is dat tilapia maar liefst tien keer zo veel giftige stoffen bevat als andere vissoorten. Hierbij wordt specifiek dioxine genoemd, een kankerverwekkende stof.

Dr.ing. Stefan van Leeuwen kan ons meer vertellen over de vermeende hoeveelheid dioxine in tilapia. Hij leidde in 2009 een onderzoek dat de dioxinegehaltes (en andere contaminanten) onderzocht van populaire vissoorten. Daarin observeerde hij dat de gehaltes dioxine in de onderzochte vissoorten, waaronder tilapia, ruimschoots voldoen aan de Europese en Nederlandse wettelijke limieten. Van Leeuwen:

“Wij observeerden dat de vissoorten voldoen aan de normen van het gehalte dioxine, zoals opgesteld door de Europese Commissie. Wij hebben echter niet het risico beoordeeld; ons onderzoek richtte zich op het vaststellen van de concentraties dioxines in populaire kweekvissen.”

Het onderzoek toonde aan dat tilapia een relatief lage hoeveelheid dioxine bevatte, lager dan in andere studies in andere populaire kweekvissen (o.a. zalm) is vastgesteld. Deze observatie maakt de angst over ‘kankerverwekkende tilapia’ nogal krom;  zalm blijkt veel rijker aan dioxines te zijn en geniet van een beter reputatie.

In hoeverre dioxines een gevaar vormen voor de Nederlandse volksgezondheid lezen wij op de site van het Voedingscentrum:

“Alleen grote hoeveelheden dioxines en DL-PCB’s zijn schadelijk voor de gezondheid. Met gevarieerde voeding is het risico op een te hoge inname in Nederland zeer klein.”

Kortom: de clickbaitberichten rondom tilapia lijken verontrustend, maar de giftigheid van de vis valt mee.