Van hete thee kun je slokdarmkanker krijgen, waarschuwden de media in april. De NOS kopte ‘Gloeiend hete thee vergroot kans op kanker’, de NRC bracht het nieuws als ‘Vaker kanker door heel hete thee.’ Ook Gezondheidsnet.be, Nu.nl en de website van de BBC luidden de noodklok over hete thee. Nieuwscheckers hield het hoofd koel en ontdekte dat Nederlanders zich geen zorgen hoeven te maken over hun theeconsumptie.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
De berichten verschenen naar aanleiding van een artikel in het vooraanstaande British Medical Journal over een onderzoek in de Iraanse provincie Golestan. Hier komt slokdarmkanker, en dan specifiek het plaveiselcelcarcinoom (PCC), erg vaak voor, terwijl de bevolking daar nauwelijks rookt of drinkt. Dat is opvallend, want alcohol en tabak zijn de voornaamste bekende risicofactoren voor deze vorm van kanker.
Heet en heel heet
Het onderzoek bestond uit twee delen. In het eerste gedeelte is een groep van 300 mensen met slokdarmkanker vergeleken met een groep van 571 gezonde mensen. Zij moesten allemaal aangeven hoe warm zij hun thee dronken: warm, lauw, heet of heel heet. Daar kwam uit dat de groep met slokdarmkanker de thee twee keer zo vaak ‘heet’ en acht keer zo vaak ‘heel heet’ dronk, vergeleken met de gezonde groep.
Een groot nadeel van dit onderzoek met vragenlijsten is de subjectiviteit ervan: een kop thee die voor de een ‘warm’ is, voelt voor de ander ‘heet’. Daarom hebben de onderzoekers ook nog eens het subjectieve oordeel van 50.000 Iraniërs vergeleken met de werkelijke temperatuur van de thee. Samengenomen concludeerden de wetenschappers dat thee boven de 70 graden de kans op PCC flink vergroot.
Andere risicofactoren
Een belangrijke vraag is natuurlijk in hoeverre de groep mensen met slokdarmkanker en de groep gezonde mensen nog meer van elkaar verschilden. Idealiter zouden ze precies hetzelfde moeten zijn, en alleen moeten verschillen op het punt ‘slokdarmkanker/geen slokdarmkanker’ . Het onderzoek vindt echter niet plaats in een laboratorium, maar in het echte leven.
De website van de Britse National Health Service merkt kritisch op dat de groep met slokdarmkanker bijvoorbeeld meer rookt dan de controlegroep: “Hoewel de onderzoekers in hun analyses rekening hebben gehouden met het tabakgebruik, hebben ze de participanten alleen als ‘gebruikend’ of ‘niet-gebruikend’ gecategoriseerd, wat niet ingaat op de hoeveelheid die gerookt wordt of de tijd dat de persoon rookte. Deze en andere onbekende en ongemeten factoren kunnen nog steeds effect hebben.”
Ook Ellen Kampman, hoogleraar Voeding en Kanker aan de Universiteit Wageningen, attendeert op de onzekerheid die beschrijvende studies altijd met zich meebrengen: “Voor andere risicofactoren is gecorrigeerd, maar je weet nooit helemaal zeker of je alles hebt uitgesloten.”
Persbericht
In hun conclusies zeggen de Iraanse wetenschappers zelf dat meer onderzoek gewenst is. Deze nuancering wordt in geen enkel bericht genoemd. Ook is er slechts in één artikel, uit de Volkskrant (7 april), waarin de nieuwswaarde van het onderzoek voor Nederland wordt gerelativeerd: “In Nederland zal het niet zo’n vaart lopen met een verhoogd risico op slokdarmkanker. Hier wordt niet extreem heet gedronken, en ook niet veel en snel.” Ook is dit het enige artikel waarbij een vergelijkbaar onderzoek wordt aangehaald, dat rond dezelfde tijd als het Iraanse onderzoek is verschenen in de The International Journal of Cancer. Uit dit onderzoek, dat ingaat op de relatie tussen slokdarmkanker en hete thee in een gebied in China, kwamen ongeveer dezelfde resultaten als uit het Iraanse onderzoek. Kampman, tevens begeleider van dit Chinese onderzoek: “Het is zo jammer dat er altijd maar één onderzoek uitgelicht wordt. Wij hebben inderdaad ook geen persbericht rondgestuurd en het tijdschrift zelf ook niet. Ja, en dan pikken de media het toch niet op.”
Nederland
Dat persbericht stuurden de Iraniërs wel, en het onderzoek werd internationaal nieuws. Maar hoe relevant is deze informatie eigenlijk voor Nederland? Douwe Egberts laat weten dat de thee in Nederland “ongeveer tussen de 60 en 65 graden” wordt gedronken. Die temperatuur ligt dus onder de risicogrens van 70 graden. En een woordvoerster van de Maag- Lever-Darmstichting stelt dat “in het Westen de risicofactoren voor PCC nog steeds voornamelijk overmatig alcoholgebruik en roken zijn.”
Hete thee is nog niet opgenomen bij deze risicofactoren. Daar is meer onderzoek voor nodig. Kampman: “Er is nog geen meta-analyse gemaakt van alle onderzoeken die ingaan op de relatie tussen slokdarmkanker en hete dranken. Dat betekent dat nog niet alle resultaten uit verschillende onderzoeken bij elkaar zijn genomen en zijn vergeleken. Pas als dat gedaan is, kan het pas echt als een risico worden gezien.”
Ten slotte komt het type slokdarmkanker dat door hete thee wordt veroorzaakt relatief weinig voor in Nederland. De MLD-stichting: “Hoewel wereldwijd het plaveiselcelcarcinoom (PCC) van de slokdarm het meeste voorkomt, is in het westen de toename van het aantal gevallen van slokdarmkanker toe te schrijven aan de toename van zogenaamde adenocarcinomen van de slokdarm, met als voornaamste risicofactoren reflux en overgewicht.” Ook voor Kampman is het adenocarcinoom een groter probleem in ons land dan het PCC: “Voor mij is het in Nederland groter nieuws dat overgewicht het risico op slokdarmkanker vergroot dan hete thee.”
Nieuws is nieuws
Toch was de hete thee nieuws. Danny van Smalen van Nu.nl: “Wij plaatsen het omdat het nieuwe wetenschappelijke resultaten zijn en kijken niet naar de relevantie van dat nieuws voor de wetenschap.” Ook vertelt hij dat hij de berichten die van persbureaus zoals het ANP komen niet verder controleert: “Wij gaan ervan uit dat het persbureau dat al heeft gedaan en nemen de feiten uit de berichten meestal gewoon over.” De opmerking dat in hun bericht ‘keelkanker’ stond in plaats van ‘slokdarmkanker’, wat toch echt twee verschillende aandoeningen zijn werd met verbazing ontvangen: “Ik zal dit zo snel mogelijk uitzoeken.”
Wim Kohler, medisch wetenschapsredacteur bij de NRC, vindt het ‘volkomen begrijpelijk en verdedigbaar’ dat het bericht in het NRC is verschenen: ‘Er zullen in Nederland ook individuen zijn die bijvoorbeeld uit Iran komen of mensen in Iran kennen. Ook zijn er wellicht mensen in Nederland die slokdarmkanker hebben, maar niet roken of drinken. Daar is het dus interessant nieuws voor.’ Over de net genoemde meta-analyse is hij duidelijk: ‘Dan moeten die wetenschappers daar eens mee opschieten. Die zijn meestal veel te laks met dat soort dingen en dan is het goed dat het al eens in de krant heeft gestaan.’ De NOS heeft tot op heden nog niet gereageerd op de vragen van Nieuwscheckers.
Conclusie? Hoewel het onderzoek van de Iraniërs goed is uitgevoerd, hebben nieuwsmedia het te weinig in perspectief worden geplaatst en heeft het voor Nederlandse theeleuten niet zo veel nieuwswaarde.
Het Volkskrant-artikel van Broer Scholtens, ‘Heet en snel drinken vergroot kans op slokdarmkanker; theestudies in China en Iran’ (7 april 2009) staat niet online.
