Nee, deze Russische gevechtshelikopter vervoerde geen wasmachine

Een neergeschoten Russische gevechtshelikopter vervoerde een wasmachine

Onwaar

Het is een afbeelding die al even circuleert op social media: het deels verbrande wrak van een neergeschoten helikopter. Rob Lee (RALee85) postte op 10 mei enkele beelden van de crashsite, die volgens Lee zijn gemaakt in Oekraïne, in de buurt van Kharkiv. De foto’s zijn enkele uren eerder gepost in het Telegramkanaal van @Pravda_Gerashchenko. Lee verwijst met het nummer op de staart naar foto’s van de helikopter in vliegende toestand. De RF-13654 was een Mil Mi-28N Havoc van de Russische luchtmacht.

Tien minuten later post Marcin (@abadon666) in antwoord op Lee een reactie: in een van de crashfoto’s heeft hij een rode lijn getekend om een wit vierkant stuk staal met een gat: “Looks like a stolen washing machine.” De lachende emoji met zonnebril erbij doet vermoeden dat Marcin het mogelijk niet serieus bedoelt.

Op 13 mei krijgt de fotobewerking van Marcin een veel groter bereik met een andere lading via het pro-Oekraïense account van Expat in Kyiv (@expatua), die er een verzuchting van maakt:  “Amid the wreckage of Russian attack helicopter is a washing machine. Russians…” Die tweet krijgt ruim 6600 retweets. Marcin ziet dat ook, en beklaagt zich onder deze post dat zijn naam niet wordt genoemd.

Via deze tweet en andere accounts die dezelfde foto opnieuw posten krijgt het bericht een groot bereik, tot in Nederland, onder meer via journalisten Jeroen Akkermans en Wessel de Jong. Dat laatste leidt drie weken later, op 9 juni, tot een beschuldiging van het verspreiden van nepnieuws op NineForNews. De site citeert daarbij een Italiaanse factcheck die op basis van soortgelijke Facebook-posts kort en helder uitlegt dat er op de crashsite geen wasmachine te zien is. NineForNews publiceert veel complotverhalen, maar de geciteerde factcheck klopt helemaal.

Het kubusvormig stuk staal op de foto lijkt alleen oppervlakkig op een wasmachine. In de bovenkant zitten parallelle sleuven en het grootste gat is voorzien van een rooster, dat het onpraktisch maakt als vulopening voor wasgoed. De sleuven blijken een onderdeel van een koel- of ventilatieopening, die de Italiaanse factchecker David Puente herleidt naar een structuur op de bovenkant van de helikopter.

Andere websites hebben al eerder erop gewezen dat de ‘wasmachine’ onderdeel is van de koeling van de helikopter, en dat er aan boord van een Mi-28N helemaal geen ruimte is om witgoed te vervoeren.

Wasmachines spelen een bijzondere rol in de verhalen die online over de oorlog in Oekraïne worden gedeeld. Aanleiding zijn beelden en berichten waaruit blijkt dat Russische legereenheden leegstaande woningen plunderen en huishoudelijke apparatuur meenemen. Deze foto van een uitgebrande legertruck is daar een voorbeeld van.

Een paar dagen nadat deze foto begin april wordt gepost, verschijnen de eerste memes op Reddit en Twitter van een wasmachineval voor het vangen van Russische soldaten. Dat gegeven inspireert tot meer. Op Twitter verschijnen in de eerste helft van april varianten van de Russische wasmachine-meme, die verwijzen naar militaire parades, vermeend gebrek aan stromend water in Rusland, of een slimme afleidingsmanoeuvre die het vlaggenschip Moskva tot zinken zou hebben gebracht.

In diezelfde beeldtraditie past de oorspronkelijke tweet van Macin: een knipoog naar de actualiteit en eerdere memes die het Russische leger een armoedig en amoreel imago geven. Want dat is wat deze memes impliciet communiceren: Oekraïners strijden voor vrijheid, Russen voor witgoed.

Van de meeste van de wasmachine-memes is volstrekt duidelijk dat het om een fotobewerking gaat, maar bij de gecrashte helikopter is dat niet het geval. Er is alleen een rode omlijning aangebracht. Je kunt het beeld daardoor opvatten als grap en als nieuwsfeit, en die gemengde interpretatie is terug te zien onder de meest gedeelde tweet: “I’ve been alerted by a specialist in home appliances that it’s actually a dryer, not washing machine.”

Sommigen die het beeld van de helikopter delen zullen oprecht menen dat ze een misstand aan de kaak stellen, voor anderen is het flauwe humor met een impliciete boodschap.

Op de foto van een crashsite in Oekraïne is geen wasmachine te zien, maar een onderdeel van een Russische gevechtshelikopter. Het beeld kan zowel humoristisch als in alle ernst worden opgevat. Dat laatste is onjuist, en ook hier geldt, zoals vaker: eerst checken, dan delen.