Niet overal staat de doodstraf op geloofsafval in de islam

Op geloofsafval staat de doodstraf in de islam, in tegenstelling tot andere geloven.

Onnauwkeurig

Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van 17 september zei Geert Wilders (PVV) dat de waarden van de islam haaks staan op die van het christendom en dat hij wil voorkomen dat Nederland ‘islamiseert’. Mirjam Bikker (ChristenUnie) reageerde hierop met een pleidooi voor de godsdienstvrijheid in Nederland en dat mensen zich moeten kunnen bekeren tot een ander geloof. Daarop zei Wilders dat hij van de islam af wil, want volgens hem hebben moslims geen vrijheid om hun geloof te verlaten. Daar zou de doodstraf op staan.

Dat in tegenstelling tot andere geloven zoals het christendom, het jodendom en het boeddhisme. De islam is volgens Wilders de enige religie waarin het niet geoorloofd is dat iemand het geloof verlaat. Door zulke verschillen in waarden zou de islam niet bij het christendom en Nederland horen volgens Wilders.

Binnen de islam bestaan er meerdere opvattingen over de straf voor geloofsafval. De Ahmadiyya Moslim Gemeenschap schrijft bijvoorbeeld dat er geen wereldlijke straf is voor afvalligheid en dat God mensen verantwoordelijk zal houden voor hun geloof en daden. Ook nieuws- en opniesite de Kanttekening, voortgekomen uit de islamitische Gülenbeweging, schreef in 2017 over de kwestie van afvalligheid binnen de islam. Zo stelt de Turkse islamoloog Ahmet Kurucan dat er in de Koran niks terug te vinden is over de doodstraf voor afvalligheid. Wel staan er passages in die geloofsvrijheid onderschrijven, aldus jurist en imam Marzouk Aulad Abdellah.

Maar online vinden we fatwa’s (juridische adviezen uitgeschreven door islamitische geleerden) die het hebben over geloofsafval. Op Islamweb, een website van de overheid van Qatar, vinden we meerdere fatwa’s waarin wordt verwezen naar dood als straf voor afvalligheid. Ook op IslamQA.info, een website opgericht door de Saoedische geleerde Mohammed al-Munajjid, en IslamQA.org, vinden we vergelijkbare beweringen.

Joas Wagemakers, hoofddocent Islam en Arabisch aan de Universiteit Utrecht, vertelt aan Nieuwscheckers dat het een kwestie is zonder eenduidig antwoord: “Het klopt dat er geen doodstraf voor geloofsafval in de Koran staat, maar dat is niet per definitie een afdoende antwoord omdat er wel meer zaken niet in de Koran staan die toch door veel mensen als belangrijk worden gezien.” 

Naast de Koran vormen hadith of overleveringen over uitspraken van de profeet Mohammed een tweede bron voor islamitische wetgeving. Er is een hadith waarin Mohammed de doodstraf uitspreekt voor degenen die hun religie (din) verlaten. Maar ook daar zitten haken en ogen aan volgens Wagemakers, want het is niet precies duidelijk wat met het Arabische woord din bedoeld wordt. Het zou hier kunnen slaan op het overlopen naar een andere gemeenschap in tijden van oorlog of op de cultus die rond Mekka wordt uitgedragen rond de Ka’aba, een belangrijk heiligdom in de islam. Ook is het lastig om deze regel in alle situaties toe te passen, dan zouden volgens de hadith mensen die zich tot de islam bekeren vanuit een ander geloof gedood zouden moeten worden.

Ook is er de juridische dimensie, vertelt Wagemakers. Sommige shariageleerden hebben bijvoorbeeld afgeleid uit de tekst van de hadith dat het niet zozeer verboden is om een ander geloof aan te nemen, maar wel als dit op een publiekelijke manier gedaan wordt die ten koste gaat van de moslimgemeenschap en daardoor maatschappijontwrichtend is. Dit lezen we bijvoorbeeld ook op IslamQA.org en in de Kanttekening.

Volgens Humanists International, de wereldwijde koepel van de humanistische beweging, zijn er elf landen waar op afvalligheid de doodstraf staat: Afghanistan, Brunei, Iran, Jemen, Maleisië, de Malediven, Mauritanië, Nigeria, Qatar, Saoedi-Arabië en Somalië. In Maleisië geldt de doodstraf in specifieke gebieden, wat in strijd kan zijn met de nationale grondwet. Verder heeft Pakistan de doodstraf staan op godslastering, waar geloofsafval onder valt. Al deze landen zijn lid van de Organisatie voor Islamitische Samenwerking en hadden in 2020 een moslimmeerderheid.

Maar er is binnen de islam geen centrale, religeuze autoriteit, waardoor de straf voor geloofsafval in sommige landen niet de dood is. In Koeweit kunnen mensen die de islam verlaten hun kinderen, huwelijk en nationaliteit verliezen, in Jordanië kunnen afvalligen hun burgerrechten en wettelijke banden met hun famillie verliezen en in Oman kunnen vaders bijvoorbeeld de ouderschaprechten over hun kinderen kwijt raken. 

Dit soort straffen bestaan ook in bepaalde christelijke gemeenschappen. Zo worden leden van de christelijke Jehova’s Getuigen ‘sociaal doodverklaard’ en mogen leden geen contact zoeken met ex-leden. Vergelijkbare straffen gelden voor ex-leden van de mormonen, een christelijke stroming uit de Verenigde Staten. Verder zijn in de Bijbel zijn passages te vinden die de doodstraf voor afgoderij onderschrijven zoals Deuteronomium 13:6-11 en Deuteronomium 17. En in de middeleeuwen werden ketters in bepaalde gebieden ter dood veroordeeld. Alhoewel er in het heden geen doodstraf staat op afvalligheid in het christendom, is het nog steeds niet in alle gevallen zo dat het mensen vrij staat om het geloof te verlaten.

Binnen de islam is er geen centrale, religieuze autoriteit die bepaalt wat de straf op afvalligheid is. De Koran schrijft geen doodstraf voor afvalligheid voor, maar een overlevering over het leven van Mohammed doet dat ogenschijnlijk wel. Over de interpretatie van die overlevering is discussie en er zijn ook islamitische stromingen die de doodstraf voor afvalligheid afwijzen. In de prakrijk zijn er twaalf islamitische landen waar de doodstraf op afvalligheid staat. Er zijn ook islamitische landen waar er andere straffen of juridische gevolgen aan verbonden zijn.