Het kabinet wil het Malieveld in de verkoop doen. Maar, meldden de nieuwsmedia unaniem: dat kan helemaal niet, omdat een document van Willem van Oranje uit 1576, de Akte van Redemptie, de verkoop onmogelijk maakt. Maar is dat wel zo? Nieuwscheckers was de eerste die het vroeg. Verslag van een zoektocht van het kastje naar de muur.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Het pas aangetreden kabinet Rutte wil gaan bezuinigen. Ook Staatsbosbeheer moet eraan geloven. Liefst honderd miljoen euro zal bezuinigd moeten worden en omdat de gronden die in de Ecologische Hoofdstructuur liggen niet verkocht mogen worden, wordt gekeken naar losse stukken openbaar natuurbezit zoals het Malieveld. Maar de verkoop daarvan is onmogelijk, twitterde de Haagse VVD-wethouder Sander Dekker op 29 oktober. In de Akte van Redemptie, afkomstig uit 1576, staat immers dat de eigenaar het Malieveld “tot geenen tijden zal mogen vercoepen”. Was getekend: Willem van Oranje.
Onder meer RTL Nieuws, de NOS, maar ook Trouw, De Volkskrant, De Telegraaf en het AD, verspreidden het bericht van Dekker. De tendens: Willem van Oranje dwarsboomt verkoop Malieveld. Maar klopt dit wel?
Geschiedenis
Voor de betekenis van de Akte van Redemptie moeten we terug naar 16 april 1576. Een jaar daarvoor, in 1575, besloten de Staten van Holland dat het hele Haagse Bos moest verdwijnen om de schulden van de oorlog te vereffenen. Het volk kwam echter in opstand en daarmee bleef het bos gespaard. Om ervoor te zorgen dat het bos altijd behouden zou blijven (en daarmee het Malieveld) ondertekende Willem van Oranje in 1576 de Akte van Redemptie. Bepaald werd dat niemand meer het bos mocht kappen of verkopen.
Met deze achtergrondinformatie begonnen we aan een zoektocht met de simpele vraag: is de Akte van Redemptie uit 1576 nog geldig? Volgens de Leidse staats- en bestuursrechtsspecialist Gert Jan van der Heide is dat echter niet zo eenvoudig te zeggen. Hij geeft wel een duidelijke opdracht. “Vind de juridische grondslag van de Akte.”
Van het kastje naar de muur
Wat de juridische grondslag is, zal de gemeente Den Haag vast weten. Vreemd genoeg is de afdeling Communicatie niet bereikbaar, maar via het algemene nummer worden we doorverbonden met de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO): “Dit valt niet onder onze verantwoordelijkheid. Je moet bij Staatsbosbeheer zijn.”
“Nee hoor,” aldus Staatsbosbeheer, “wij beheren het Malieveld alleen. Het is eigendom van de Staat. En de Akte is een Haagse aangelegenheid.” Dus bellen we nogmaals met het gemeentehuis. Dit keer worden we met Dienst Stadsbeheer (DSB) doorverbonden. Maar helaas. “Je moet bij de juristen van Staatsbosbeheer zijn.” Als we zeggen dat zij precies het tegenovergestelde vertellen, krijgen we een ambtenaar van DSB aan de lijn, die vermoedt dat het onder DSO valt. Zo komen we niet verder. “Probeer het kadaster eens”, adviseert hij nog.
Kadaster
Het Algemene Kadaster bestaat echter sinds 1832 en heeft geen gegevens van voor die tijd. Normaal gesproken zou de oude Akte na de oprichting van het kadaster overgezet moeten zijn. Het is mogelijk dit uit te laten zoeken, maar dit kost je dan wel 22 euro per kwartier en 14 euro per akte. Bovendien ligt de originele Akte opgeslagen in het Nationaal Archief. Maar ook zij hebben geen idee: “Wij slaan het alleen op.”
VVD: ‘Akte is gewoon geldig’
Aangezien wethouder Sander Dekker van de VVD het Twitterbericht de wereld instuurde, proberen we het via zijn partij. Uiteindelijk krijgen we zijn bestuursadviseur Ricardo Janssen aan de lijn. “Ik zal het even navragen.” Als hij vijf uur later nog niet heeft teruggebeld, nemen we weer contact met hem op. Janssen: “Het is een akte en die geldt nog steeds. Als je Googelt, kun je dat ook lezen.” Dat hadden we natuurlijk al gedaan. Via Google is niks te vinden over de juridische grondslag van de Akte.
Janssen ziet het probleem niet: “De bouw van het Vredespaleis op die plek is ook vanwege die Akte tegengehouden. Het is nog steeds geldig en juristen in dit gebouw weten dat.” “Kunnen we dan een van die juristen te spreken krijgen?”, luidt onze reactie. Hij zal het nog even proberen uit te zoeken en ons terugbellen. Helaas hebben we dat telefoontje nooit mogen ontvangen.
Willem van Oranje slechts een naam
In de berichtgeving rondom de Akte wordt benadrukt dat Willem van Oranje de Akte heeft ondertekend. Dat heeft echter niet met de rechtsgeldigheid te maken, aldus de juristen die we hebben gesproken. Emeritus-hoogleraar J.G. Smit, gespecialiseerd in de bestuurlijke bronnen uit de tijd van Willem van Oranje en de correspondentie van de prins: “De Akte hoeft helemaal niets met Willem van Oranje te maken te hebben. Hij was de hoogste machtshebber in Nederland en daarom tekende hij de Akte, net als de koningin dat nu zou doen. De Akte is uit naam van Willem van Oranje, maar misschien was hij zelf wel in Antwerpen, net als bij veel andere verdragen het geval was.”
Tijd voor een rechtszaak
Smit durft niet te zeggen of de Akte nog geldig is. “Er zijn wel meer verdragen opgemaakt die tot ‘de eeuwigheid’ zouden gelden.” Toch zijn veel van die aktes en verdragen in de loop van de tijd ongeldig geworden, onder meer na rechtszaken.
Het kabinet zou wel degelijk een rechtszaak kunnen aanspannen om de verkoop doorgang te laten krijgen, denkt Smit. “De vraag is dan of de rechter voldoende redenen ziet om van de Akte af te mogen wijken.. “De vraag is dan of de rechter voldoende redenen ziet om van de Akte af te mogen wijken. Bijvoorbeeld omdat de verkoop van het Malieveld ter bevordering is van de bezuinigingen en in het belang is van de financiële gezondheid van de Staat.”
Het is een ingewikkelde kwestie, vindt ook Van der Heide: “Het gaat om burgerlijk recht met een publiekrechtelijke invalshoek, maar ook om zakenrecht, omdat het om de verkoop van grond gaat.” De Leidse jurist vermoedt dat alleen een rechtszaak uitkomst zou kunnen bieden: “Als de Staat het Malieveld te koop aanbiedt, zal de gemeente Den Haag via een kort geding om een verbod van eigendomsoverdracht vragen.” Via een bodemprocedure zou dan uitgezocht moeten worden hoe de vork precies in de steel zit.
Een ‘leuk’ nieuwsitem
Wat waren de bronnen van de media eigenlijk? Voor het ANP was de Akte doornemen voldoende: “Onze binnenlandredacteur heeft een print van de Akte ontvangen per mail en heeft deze dus zelf kunnen lezen en verifiëren”, aldus Rennie Rijpma, chef binnenland.
Voor RTL Nieuws, dat een reportage wijdde aan de verkoop van het Malieveld, kwam de Akte echter als een verrassing: “Toen verslaggeefster Betty Glas de reportage aan het maken was, kwam wethouder Dekker ineens met de Akte van Redemptie, als een konijn uit de hoge hoed”, vertelt redacteur Ineke Deurwaarder. “Ik had vooraf al contact gehad met de gemeente, maar wist niets van die Akte. Wij vonden het vooral leuk om dat mee te nemen in de reportage en hoewel we het deels serieus namen is het vooral een mooi en leuk item geworden.”
Aan de juridische grondslag van de Akte heeft RTL verder geen aandacht besteed. “Met de verslaggeefster heb ik het er nog wel over gehad of zo’n document van 400 jaar geleden nog echt geldig is, maar we zijn er verder niet op in gegaan.” Waarom dan de kop “Willem van Oranje zit kabinet dwars” bij het item? “De internetredactie heeft zelf de kop erboven gezet, waardoor andere media dit waarschijnlijk hebben overgenomen,” aldus Deurwaarder.
Geluk of wijsheid?
Juridisch gezien moet er een antwoord zijn, maar het lijkt erop dat niemand het weet. Hoewel wethouder Dekker de Akte als bewijs aanlevert, is er niemand in het Haagse gemeentehuis die kan of wil vertellen wat de juridische status ervan is. Toch hebben alle media het nieuws zonder blikken of blozen gepubliceerd. Zo zeker als de wethouder het verbod op verkoop naar buiten bracht, is het niet. Maar de kans bestaat dat hij wél gelijk heeft. In dat geval was de berichtgeving een kwestie van meer geluk dan wijsheid.