Drie studenten fopten afgelopen week persbureau Novum met nepnieuws over Leids onderzoek naar levensgevaarlijk frituurvet. Nieuwscheckers achterhaalde de identiteit van de hoaxers. Onder de naam Vincent van Driemen, hoogleraar aan de ‘Faculteit Sociale Wetenschappen en Culturen’ van de Universiteit Leiden, verstuurden ze persberichten naar nieuwsredacties. Maar de Leidse Universiteit heeft geen Faculteit der Sociale Wetenschappen en Culturen. En Vincent van Driemen bestaat niet. Het is een pseudoniem voor drie studenten (‘drie men’) van de Hogeschool van Amsterdam.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
De drie verstuurden op woensdag 10 oktober in totaal twee nep-persberichten naar verschillende nieuwsredacties. De frituurpan zou een sluipmoordenaar zijn, vertelt de fictieve hoogleraar in het eerste bericht. Voor de Consumentenbond onderzocht hij de kwaliteit van frituurvet in ruim vijftienhonderd huishoudens. Het grootste probleem: de meeste mensen vinden het een vervelend karwei om het vet te vervangen. Uit het tweede onderzoek, voor webshop Zalando, blijkt dat vrouwen uit Gelderland geen idee hebben welke kledingmaat ze hebben.
Hoax grondig aangepakt
De studenten Communicatie en Media Design pakten de hoax grondig aan. In de persberichten wordt verwezen naar een speciaal daarvoor gebouwde website van het fictieve onderzoeksbureau WBN (inmiddels offline) en staan contactgegevens van de onderzoeker. Het opgegeven telefoonnummer geeft echter geen gehoor en ook de website roept vraagtekens op. De link www.wbnonderzoek.nl.vu verwijst met de afkorting ‘VU’ naar de Vrije Universiteit van Amsterdam en niet naar de Universiteit Leiden.
Genoeg reden om het persbericht te wantrouwen dus, zeker omdat de onderzoeker niet bereikbaar was om het nieuws toe te lichten. Toch pakte Persbureau Novum het bericht over het frituurvetonderzoek op en meldde: ‘Frituurvet soms levensbedreigend’. Even later verscheen het nieuws op de website van het Nederlands Dagblad, een van de afnemers van Novum. Wat ging er mis?
Gmail-account
Volgens nieuwsregisseur Ton Smith van Novum had het persbericht nooit opgepakt mogen worden: ,,De redacteur in kwestie heeft zitten slapen. Iemand heeft heel erg op zijn kop gekregen.” Dat de redacteur het persbericht niet heeft nagebeld, is niet het grootste probleem. Volgens Smith ging het al fout toen het bericht van een Gmail-account in de inbox van Novum kwam. ,,Berichten van Gmail- of Hotmail-accounts zijn onbetrouwbaar, als redacteur hoort je nieuwstikker dan niet te af te gaan.”
Op de vraag hoe hoaxes voortaan kunnen worden opgemerkt, antwoordt Smith dat dit soort fouten haast nooit worden gemaakt. ,,Het was een toevalstreffer. Heel af en toe gaat het mis. Op 1 april zijn onze redacteuren bijvoorbeeld altijd extra gewiekst. We gaan zorgvuldig te werk en checken alles wat we publiceren, maar dit had niet mogen gebeuren.”
Novum ontdekte de fout via opinieplatform dejaap.nl, van journalist Bert Brussen. ,,We hebben het nieuwsbericht toen direct ingetrokken.” Omdat het Nederlands Dagblad het bericht al op de website van de krant had geplaatst, nam Novum telefonisch contact op met de redactie, zodat het bericht van de website kon worden verwijderd. ,,Dat leek ons wel zo chique, het gaat ons erg aan het hart.”
Maandag update: Nieuwscheckers spreekt de drie HVA-studenten over de achtergrond van de hoax.