Blijf binnen na 23:40, waarschuwde een bericht dat afgelopen zondag via WhatsApp en andere sociale media viraal ging: dan zullen vijf helikopters het land desinfecteren om het coronavirus uit te roeien. Het was een wens- en angstfantasie ineen. Een onwaar verhaal dat we delen met een groot aantal andere landen die getroffen zijn door het virus. Van Honduras tot de Filipijnen: overal dook het bericht de afgelopen twee weken op.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Het nieuws dat helikopters het coronavirus gingen verdelgen, verscheen in Nederland op 22 maart. Mensen stuurden het elkaar door via SMS, op WhatsApp en andere sociale media. Als bron werden luchtmacht en politie genoemd, die beide lieten weten dat het bericht vals was.
Behalve als tekstbericht of screenshot van een appje circuleerde het ook als intern politiebericht, compleet met logo en referentienummer – en rare taalfouten (‘Handhaving zal strikt hoofnoodzaak zijn.’
Internationaal verhaal
Over de hele wereld doken de afgelopen twee weken opvallend gelijkluidende versies op van het helicoptergerucht. Van België tot Koeweit, India en Honduras: overal werd de aankondiging in vaak vervalste mededelingen toegeschreven aan burgerlijke of militaire autoriteiten. Sommige varianten preciseerden dat het om sproeien met pesticiden ging en maanden burgers hun wasgoed binnen te halen. En verrassend vaak ging het om het exacte aantal van vijf helicopters.
De oudste versie die we konden vinden, stamt uit Italië: daar verscheen het al op 10 maart. Nog niet met de precisering dat het om vijf helicopters ging, maar wel met de aanbeveling om tussen elf uur ’s avonds en vijf uur ’s ochtends binnen te blijven en de was binnen te halen.
Een paar dagen later bereikte het verhaal Spanje. Op 14 maart hoorden inwoners van Malaga dat hun stad zou worden besproeid vanuit een helicopter. In Spanje krijgt het verhaal de toevoeging dat het gaat om vijf helicopters. Misschien, opperde de Italiaanse folkloriste Sofia Lincos desgevraagd, doordat een Italiaans bericht verkeerd werd gehoord of vertaald, waarbij ‘helicopters tot vijf uur in de ochtend’ werd verbasterd tot ‘vijf helicopters’.
In Zuid-Afrika verscheen op 15 maart een fake bericht op Facebook, zogenaamd namens president Ramaphosa. Vervolgens dook het op in Koeweit, Egypte, India en Pakistan.
In West-Europa deed het gerucht verder nog Zwitserland aan, Oostenrijk (vijf helikopters gaan Wenen sproeien) en België, waar het op dezelfde dag debuteerde als in Nederland, en waar de helicopters ook om 23.40 zouden starten. Inmiddels verscheen het ook in Duitsland. Maar het ging ook als een lopend vuurtje door Marokko, de Filipijnen, Maleisië en Indonesië. En door Nepal, de Verenigde Staten, Honduras, de Dominicaanse Republiek en Colombia: ”5 helicópteros de la Fuerza aérea pulverizaran desinfectante como parte del protocolo para erradicar el Coronavirus’.
Hulp van boven
Niets wijst erop dat het verhaal over de vijf helikopters deel uitmaakt van een verborgen campagne. In tegendeel. Waarschuwende verhalen die zich met kleine wijzigingen over de wereld verspreiden, verschenen ook bij andere ingrijpende gebeurtenissen. De aidsepidemie uit de jaren tachtig bracht het verhaal over de minnaar of minnares die na een onenightstand een briefje achterlaat met ‘Welkom bij de Aids-club’. Na terroristische aanslagen dook in landen over de hele wereld een variant op van het verhaal over iemand die een onbekende zijn verloren portemonnee terugbezorgt en die als dank in ruil een waarschuwing voor een aanslag krijgt (”De dankbare terrorist‘)
Het bericht over de anti-coronahelicopters is enerzijds een waarschuwing: sluit ramen en deuren, houd huisdieren binnen, haal de was van de lijn. Helicopters zijn, in populaire cultuur en in samenzweringstheorieën, een symbool van dreiging – denk aan de bekende scene uit de film Apocalypse Now en aan de zwarte helicopters uit complottheorieën.
Maar helicopters zijn ook geassocieerd met reddingsacties. Daardoor doen de vijf helicopters die het virus verdelgen ook denken aan de engelen die volgens de legende in de Eerste Wereldoorlog de Britse soldaten bijstonden op het slagveld (‘The Angels of Mons‘). Hulp van boven. De deus ex machina waar de wereld naar verlangt.
