Al meer dan vijftig jaar is de anticonceptiepil voor veel vrouwen een uitkomst. Door de pil kunnen ze zelf hun menstruatiecyclus reguleren, zwangerschappen voorkomen en acne aanpakken. Maar over de bijwerkingen en gevolgen van het piepkleine pilletje raken media – met name vrouwensites – niet uitgepraat. Nieuwscheckers verzamelde claims over de anticonceptiepil en besprak die met Anne Timmermans, gynaecoloog in het Amsterdam UMC (locatie AMC) en Bergman Clinics Vrouwenzorg Amsterdam.
Het gesprek met Anne Timmermans is als podcast opgenomen en kan hieronder worden beluisterd. Liever lezen? Scroll dan verder.
Dertig procent van de vrouwen in Nederland slikt de pil, en daarmee is het de meest gebruikte vorm van anticonceptie. In veel gevallen schrijft de huisarts de anticonceptiepil voor, maar ook gynaecoloog Timmermans ontmoet vrouwen in haar spreekkamer aan wie zij uiteindelijk de pil aanraadt. “Het wordt niet alleen gebruikt voor vrouwen met een anticonceptiewens, maar ook bij hevige en pijnlijke menstruaties.” Timmermans kent de verhalen over bijwerkingen, en wil graag reageren op enkele claims.
Glamour beweert dat veel vrouwen die met de pil stoppen, een onregelmatige of zelfs een afwezige menstruatiecyclus krijgen. Hoe zit dat?
“De pil creëert een kunstmatige cyclus. Je slikt 21 dagen een pil en krijgt in de stopweek een bloeding. De pil onderdrukt hormonen en de natuurlijke variatie daarvan in een cyclus. Als je stopt met de pil, krijg je in principe je normale cyclus terug. Mocht je dan toch niet menstrueren, komt dat niet door de pil maar doordat je van jezelf een onregelmatige of uitblijvende menstruatiecyclus hebt. De pil heeft dat probleem tijdens het slikken kunstmatig gemaskeerd. Maar heb je van jezelf geen normale cyclus, dan krijg je dat ook niet door de pil.”
Je kan dus niet zeggen dat het alle vrouwen kans lopen dat ze hun menstruatiecyclus niet meer terugkrijgen?
“Het hangt af van je eigen cyclus. Het kan natuurlijk zo zijn dat je ooit een normale cyclus had en tien jaar de pil hebt geslikt, maar er in de tussentijd iets is gebeurd waardoor je natuurlijke cyclus eigenlijk een afwezige is. Dat valt pas op als je ermee stopt. Dat is het moment om te bedenken dat er misschien iets aan de hand is.”
Heb je na het stoppen met de pil evenveel kans op een zwangerschap als vrouwen die de pil niet hebben geslikt? Cosmopolitan beweert namelijk dat als je met de anticonceptiepil stopt, je direct zwanger kan raken.
“Er is geen reden om te denken dat je vruchtbaarheid mogelijk verandert door de pil. In principe ben je meteen vruchtbaar als je met de pil stopt – mits je van jezelf een cyclus hebt, de hormonale schommelingen normaal zijn en de aansturing van je eierstokken goed is. Mocht je menstruatie uitblijven na het stoppen van de pil en je hebt onbeschermde seks gehad, weet dan dat er een kans bestaat dat je zwanger bent.”
Iets heel anders: er gaan veel verhalen rond over de invloed van de pil op de emoties. Cosmopolitan stelt bijvoorbeeld dat vrouwen die de pil gebruiken een lagere kwaliteit van leven hebben als het gaat om humeur, zelfcontrole en energie.
“Cosmopolitan refereert naar een goede wetenschappelijke studie uit Scandinavië, waaruit blijkt dat vrouwen die de pil gebruiken inderdaad een iets verlaagde kwaliteit van leven hebben ten opzichte van vrouwen die de pil niet slikken. We moeten er zeker over nadenken, maar ons wel realiseren dat het onderzoek is uitgevoerd bij gezonde vrijwilligers die voor de studie met de pil zijn begonnen. Dat zijn dus hele andere vrouwen dan vrouwen die een anticonceptiewens hebben of hun menstruatie willen onderdrukken. Ik denk dan ook dat je de uitkomsten niet kan toepassen op vrouwen die bewust hebben gekozen voor de pil. De reden waarom je kiest voor de anticonceptiepil, heeft denk ik ook wel invloed heeft op de kwaliteit van leven. We gaan er bijvoorbeeld vanuit dat het leven verbetert als je goede, sluitende anticonceptie hebt. Ik weet niet of de uitkomsten van toepassing zijn op de groep Nederlandse vrouwen die bewust kiest voor de anticonceptiepil, maar je kan het onderzoek niet helemaal negeren.”
Er zit dus wel een kern van waarheid in, maar het is nog niet zo goed onderzocht dat je kan zeggen dat het voor iedereen geldt?
“Nee, en bovendien gebruiken de vrouwen in het onderzoek maar drie maanden de pil. Er is dus niet gekeken naar langdurig gebruik. De eerste drie maanden waarin een vrouw de pil gebruikt, is eigenlijk nog een gewenningsperiode. Je ziet dat vrouwen dan wel eens last krijgen van bijwerkingen, die vaak daarna uitdoven.”
Cosmopolitan beweert bovendien dat vrouwen een hoger libido krijgen na het stoppen met de pil (en het dus lager is als je de pil slikt). Klopt dat?
“Libido is een term die binnen de gynaecologie steeds minder wordt gebruikt. We hebben het eigenlijk over de zin in seks. Je zou je kunnen indenken dat seks zonder anticonceptie op een hele andere manier ervaren wordt, als je weet dat je het risico loopt dat je zwanger kan raken. Het is niet hard te maken dat de pil seksualiteit beïnvloedt, de uitkomsten van wetenschappelijke onderzoeken gaan ook alle kanten op. Ik denk dat het per persoon verschilt. Testosteron speelt een belangrijke rol bij de zin in seks, maar er zijn veel factoren die samen bepalen of een vrouw zin heeft. Testosteron is daar maar een klein onderdeel van. Ik zou niet willen stellen dat alle vrouwen die de pil gebruiken, minder zin in seks hebben.”
Het lijkt erop dat de dingen die worden beweerd, ongeacht of die waar zijn of niet, betrekking hebben op individuele gevallen en zeker niet altijd over een hele groep gaan.
“Dat is waar. We vergeten dat vrouwen een reden hebben om de pil te slikken. Je moet iedere keer afwegen of mogelijk minder zin in seks, opweegt tegen het risico om zwanger te worden. In de spreekkamer help ik vrouwen bij het maken van hun keuze tussen verschillende vormen van anticonceptie. Voor de ene vrouw is de pil goed als ze een anticonceptiewens heeft en haar menstruatie wil reguleren, maar voor de ander is niet-hormonale anticonceptie (condooms en koperspiraaltje) een uitkomst. Vrouwen moeten altijd afwegen wat ze zelf willen, wat voor wens ze hebben en wat de verwachtingen van de mogelijke bijwerkingen zijn.
Volgens een bericht dat veel aandacht kreeg op Facebook, veroorzaakt de microgynon 30 (de meest gebruikte anticonceptiepil) extreme vermoeidheid en lusteloosheid. Kunnen vrouwen daar last van krijgen?
“Ik kan het wetenschappelijke bewijs daarvan niet herleiden. In de spreekkamers zien en horen we dat eigenlijk niet. Maar ook hier geldt: het kan zijn dat een aantal vrouwen daar last van hebben, maar dat het verhaal groter wordt gemaakt dan het in werkelijkheid is. Het is makkelijk om te delen wat slecht is, en vrouwen die wel profijt hebben van de pil hebben wellicht niet de behoefte om te delen waar zij wel of geen last van hebben. Je ziet overigens ook het omgekeerde: vrouwen met hevige menstruaties – veel bloedverlies – knappen soms juist op als ze eenmaal aan de pil gaan. Zij zijn dan minder moe omdat zij minder bloed verliezen. Ook hier is nuance op individueel niveau nodig: wellicht is het waar voor de hele groep die het bericht deelt, maar het hoeft zeker niet voor alle vrouwen te gelden.”
Nog even terug naar de emoties. Door de pil zou je als vrouw beter in je vel zitten. Hoe denk jij daarover?
“Ik denk dat het erg wisselt. Er zijn vrouwen die inderdaad een lagere kwaliteit van leven hebben of zich vlakker voelen door de pil. De pil wordt ook gebruikt bij vrouwen die last hebben van het Premenstrueel Syndroom (PMS) waarbij moodswings juist worden gestabiliseerd. Vrouwen die daar profijt van hebben, kunnen beter in hun vel zitten. Door de pil kan je overigens ook letterlijk beter in je vel zitten: het remt namelijk de aanmaak van testosteron, en dat heeft invloed op de talgproductie. Voor een groot deel van de vrouwen leidt het pilgebruik dan ook tot minder acne en dus een mooiere huid. Sommige vrouwen kunnen daar baat bij hebben, maar zeker niet iedereen. Je krijgt geen complete make-over als je de pil gebruikt.”
Over make-overs gesproken: Cosmopolitan schrijft dat de kilo’s eraf vliegen als je met de pil stopt. Wat kan je zeggen over mogelijke veranderingen in het lichaamsgewicht van een vrouw?
“Ondanks dat we met regelmaat horen dat vrouwen aankomen van de pil of afvallen als ze stoppen, biedt de wetenschappelijke literatuur daar geen hard bewijs voor. Uitkomsten van studies gaan alle kanten op. Het maximum van gewichtstoename dat ooit in de literatuur beschreven is, is 1.8 kilo in twaalf maanden. Dat is voor sommige vrouwen veel, maar lang niet voor iedereen. Ik denk niet dat een grote groep vrouwen aankomt door de pil, en de kilo’s verdwijnen zodra ze ermee stoppen.”
Volgens Cosmopolitan leidt het langer dan tien jaar slikken van de pil tot een beter geheugen en kritischer denken. Wat moeten we daarvan geloven?
“Dat is gebaseerd op een studie waarbij vrouwen in de overgang werden onderzocht. De onderzoekers keken naar hoeveel kinderen zij kregen, en of ze wel of niet de pil gebruikten. Uit het onderzoek blijkt inderdaad dat vrouwen die langdurig de pil hebben geslikt, het cognitief beter doen. Het is alleen wel een associatie, en niet per definitie aan elkaar gerelateerd. Er kunnen best andere factoren meespelen waar de onderzoekers geen weet van hebben. Je moet het niet omdraaien: je kan niet zeggen dat je de pil tien jaar gaat gebruiken met de intentie om vervolgens slimmer te zijn. Het is misschien een bijwerking die je wat oplevert, maar zeker geen oorzakelijk verband.”
Klopt het dat je last van hoofdpijn kan krijgen als je stopt met de pil?
“Vrouwen die menstruele migraine hebben of cyclusgebonden hoofdpijn, onderdrukken dat met de anticonceptiepil. Als zij daarmee stoppen, komt de hoofdpijn terug. Als je nooit zulke hoofdpijn hebt gehad en je stopt met de pil, krijg je niet opeens last daarvan.”
Ten slotte: wat raad jij vrouwen aan die twijfelen over het stoppen met de pil?
“Het is belangrijk om je te realiseren dat je de pil niet zonder reden gebruikt, maar als anticonceptie. Als je seks hebt en plotseling met de pil stopt, kan je dus zwanger raken. Bij twijfels of je moet stoppen, bijvoorbeeld omdat je wilt weten of de nadelen voor jou gelden, ga dan met je huisarts of een andere dokter in gesprek. Hij of zij kan je informeren over andere anticonceptiemiddelen en de voor- en nadelen op een rijtje zetten. Ook kan je informatie inwinnen via bijvoorbeeld Thuisarts. Maak op basis van al die stappen een keuze, en weet dat je anticonceptie gewaarborgd is. Hoeveel nadelen je wellicht aan de pil ondervindt, misschien zijn de nadelen van een ongeplande zwangerschap vele malen groter.”