Het gezamenlijke onderzoek van Lead Stories and Nieuwscheckers naar een netwerk van Engelstalige nepnieuwssites uit Macedonië liep een maand geleden vast: we kenden bijna alle betrokken sites en zagen hoe hun berichten werden verspreid met fake Twitter-accounts, maar we hadden geen idee wie er achter zat. Totdat ons oog viel op de tattoo…
Als dit een detectiveroman was, zou dit het moment zijn waarop de held en zijn trouwe helper zeker weten dat er een enkele schimmige ondergrondse organisatie achter de reeks kraken zit die de stad teisteren, maar ze hebben nog steeds geen clue over de identiteit van de boeven. In het politiebureau zouden ze alle bewijsmateriaal nog maar eens van alle kanten bekijken, klagend over het ontbreken van duidelijke vingerafdrukken en binnensmonds mopperend: ‘Die gasten zijn echt goed’ of ‘Profs, dat kun je wel zien’.
Maar dan verschijnt er plotseling een mysterieuze vrouw met die ene cruciale aanwijzing die tot dan toe aan hun aandacht was ontgaan, het sesam-open-u voor de hele zaak….
In ons geval arriveerde de eerste boodschap die naar de cruciale aanwijzing zou leiden in de vorm van een automatische email-alert van Trendolizer, de tool waarmee we ontwikkelingen in het netwerk volgden.[[Lees over onze werkwijze en de tools die we gebruikte in dit artikel.]] Er was net een nieuwe site, coolinfo24.com, online verschenen en Trendolizer had gemerkt dat die dezelfde Google AdSense-advertentiecode [[Google AdSense is het advertentie-programma van Google.]] gebruikte als een aantal andere sites in het netwerk.
Precies zoals we verwachtten waren er al diverse Twitter-accounts die zich uitgaven voor aantrekkelijke jonge vrouwen hard aan het werk om links naar de nieuwe site te verspreiden:
En toen viel bij ons het kwartje: een van de Jesica’s was anders. Het zesde account had ook een vrouwelijke avatar maar een rare naam: @dapcevski – geen vrouwennaam met een nummer erachter. Bovendien was ‘zij’ een stuk ouder dan de rest:
Wacht eens! De cache van Google onthulde dat ‘Jesica’ niet altijd een vrouw was geweest. In 2016 heette ze nog ‘dapcevski’ en was haar avatar een soort schild met de letter ‘M’ erop.
Zoeken op ‘dapcevski’ met Google Afbeeldingen leverde de foto op die waarschijnlijk thuishoort op de lege plaats in het screenshot van de tweet van 14 januari 2016 hierboven en gaf ons ook een link naar een Facebookpagina van een pyrograaf (iemand die brandschildert op hout) uit de Macedonische stad Kumanovo.
Op de Facebookpagina van die pyrograaf, zo bleek uit een volgende Google-zoekopdracht, had ene ‘Saso Dapcevski’ een comment achtergelaten:
Iemand met dezelfde naam had een Google+-profiel met precies dezelfde avatar, het schild met de grote ‘M’:
Doorklikken op de avatar onthulde dat het schild met de ‘M’ een grote tattoo was op iemands schouder:
En kijk: er zit een Saso Dapcevski op Facebook die toevallig precies zo’n tattoo heeft!
Zijn vrouw postte het volgende vakantiekiekje in 2015, precies dezelfde foto die verscheen als eerste zoekresultaat voor ‘dapcevski’ in Google Afbeeldingen, waaruit blijkt dat deze ook ooit op het Twitteraccount van Dapcevski heeft gestaan (waar hij nu van verdwenen lijkt):
En dat niet alleen: met het Facebook-account van Dapcevski zijn in 2017 al links gespamd naar libertymagazine.net, een andere site uit het netwerk:
Dapcevski lijkt lid van diverse Facebookgroepen voor vrachtwagenchauffeurs:
We zien hem ook op een foto tijdens iets wat oogt als schaftende chauffeurs op een parkeerplaats voor vrachtwagens in Duitsland:
Een deskundige op het gebied van Slavische talen vertelde ons dat ‘tamche’, zoals in ‘tamche1966.com’, een van de domeinnamen in het netwerk, in het Macedonisch/Servisch ‘vrachtwagen’ of ‘busje’ kan betekenen wanneer het gespeld wordt als ‘tamče’ (TAM is een Sloveense wagenfabrikant, ‘tamče’ de liefkozende verkleinvorm. En Dapcevski ziet er uit alsof hij best eens in 1966 geboren zou kunnen zijn.
Eindelijk hadden we dus een spoor! Met hernieuwd enthousiasme onderzochten we met een reeks andere tools en technieken wie nog meer links naar sites uit het netwerk verspreidden en we ontdekten dat Dapcevski maar een schakel was in een veel groter geheel.
Uiteindelijk stuitten we op een aantal groepen onderling verbonden inwoners van de Macedonische stad Kumanovo, die allemaal op een of andere manier betrokken waren bij het nepnieuwsnetwerk, samen met een reeks fake Facebookprofielen en een forse lijst Facebookpagina’s en Groepen waarin ze de links naar hun websites zaaiden.
We stuurden Dapcevski een bericht via zijn Facebookprofiel, om vragen te stellen over zijn activiteiten en zijn rol in het netwerk, en we belden hem met hulp van een tolk. Aanvankelijk zei hij een paar vragen te willen beantwoorden, maar voordat we ze konden stellen hing hij op.
Het zou de perfecte misdaad zijn geweest als Jesica en haar tattoo er niet tussen waren gekomen… en het brede spoor van andere clues dat we uiteindelijk ontdekten. Lees daar alles over in dit deel van ons onderzoek.
Lees het hele verhaal in Dossier Kumanovo-Connectie
1 De Kumanovo-Connectie: Macedonische spam clans verdienen aan nepnieuws over moslims en migranten
2 De cijfers: maatregelen Facebook duwen Macedonische nepnieuwsexploitanten naar Twitter
4 Met deze tools en technieken brachten we een Macedonisch nepnieuwsnetwerk in kaart