Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
Fluoride heeft geen enkele toegevoegde waarde voor het menselijk lichaam en het is schadelijk voor de gezondheid.
Oordeel
Deels onwaar
Bron van de bewering
De gezondheidsweetjessite LeefBewust.NU – geclaimd maandelijks bereik: 2 miljoen mensen – waarschuwt: “Fluoride in tandpasta is gif en maakt dommer.” Naast dergelijke artikelen biedt de site producten en diensten aan om mensen te begeleiden naar ‘Ultieme Gezondheid’. LeefBewust beweert onder andere:
- Fluoride is een giftig afvalproduct
- Het maakt ons dommer
- Tandpasta kan ‘hydrofluoridezuur’ vormen in de maag
- Het is slecht voor je tanden
- Fluoride leidt tot aderverkalking
Geschiedenis van fluoride
De controverse rond fluoride is niet nieuw. Die stamt al uit de jaren zestig, toen enkele Nederlandse gemeenten de stof begonnen toe te voegen aan het drinkwater. Dit deden zij omdat onderzoek suggereerde dat het innemen van kleine hoeveelheden fluoride positieve effecten heeft op het gebit: het zou het glazuur versterken en tandbederf tegengaan.
Burgers begonnen zich echter te verzetten tegen de drinkwaterfluoridering en in 1973 maakte de Hoge Raad er een einde aan. Bewoners werden door deze maatregel gedwongen om gefluorideerd water te drinken, en dat achtte de Hoge Raad te ingrijpend. In Australië, de VS en andere landen wordt nog steeds fluoride aan drinkwater toegevoegd. Daar bestaat nog veel verzet tegen deze ‘vergiftiging’ van het drinkwater.
Naast het feit dat water van nature een kleine hoeveelheid fluoride bevat, worden we in Nederland nog steeds blootgesteld aan fluoride door tandpasta. Het wordt beschouwd als een belangrijke stof die ons gebit beschermt. Hier is alleen niet iedereen het over eens. Nieuwscheckers heeft de claims van LeefBewust onderzocht door contact op te nemen met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en toetsen ze aan wetenschappelijke literatuur.
Wat klopt er niet en wat wel?
We zullen de bovenstaande vijf beweringen stuk voor stuk behandelen.
1 Fluoride is een giftig afvalproduct
Fluoride zou een giftig afvalproduct van van de aluminiumindustrie. Dat klopt: volgens een rapport van Environmental Protection Agency (EPA), de organisatie die in de Verenigde Staten gaat over de bescherming van de volksgezondheid en het milieu, worden fluoriden gebruikt voor de productie van aluminium. Volgens het rapport is waterstoffluoride (HF) erg schadelijk voor het milieu.
RIVM-woordvoerder Coen Berends zegt hierover:
“Het klopt dat fluoride (in dit geval waterstoffluoride) een afvalproduct is van de aluminiumindustrie. Waterstoffluoride wordt gebruikt om aluminium te etsen. De redenering dat je daarom geen fluoride in – bijvoorbeeld – je tandpasta moet stoppen gaat echter mank. Waterstoffluoride is een sterk agressieve stof. In tandpasta zit echter geen waterstoffluoride.”
Tandpasta bevat natriumfluoride. In tegenstelling tot waterstoffluoride, dat opgelost in water een zuur is, is natriumfluoride een zout. Omdat de verbindingen verschillende eigenschappen hebben, gedragen ze zich anders wanneer ze in contact komen met het menselijk lichaam. De vergelijking tussen het afvalproduct en de fluoride in onze tandpasta gaat daarom niet op.
2 Fluoride maakt ons dommer
Een opmerkelijke waarschuwing van LeeftBewust is dat fluoride ons dommer maakt. De site vertelt dat er ‘onderzoeken’ zijn die een “afname van het IQ” constateerden in gebieden waar het drinkwater gefluorideerd is. Het is niet duidelijk op welke onderzoeken LeefBewust zich beroept. Maar via Google komen wij er snel een tegen; ook de Huffington Post schreef daarover. In 2013 verscheen dit opiniestuk over een Harvard-studie naar de effecten van gefluorideerd water op het IQ.
Het onderzoek kwam tot zorgwekkende conclusies. Op basis van 27 eerdere studies over fluoride deduceerden de onderzoekers het volgende: mensen die meer gefluorideerd water binnenkregen hadden een significant lager IQ. Dit onderzocht de studie op basis van een ‘hoge fluoride’-groep en een ‘lage fluoride’-groep.
Volgens de Amerikaanse factcheckerssite Snopes is dit Harvard-onderzoek populair onder de fluoride-sceptici. Maar er blijkt het een en ander mis mee te zijn:
“De ‘hoge fluoride’-groepen in dit onderzoek kregen hoge concentraties fluoride binnen, velen malen hoger dan de toegestane blootstelling in de Verenigde Staten. De ‘lage fluoride’-groep werd blootgesteld aan een hoeveelheid die binnen de optimale marge valt van waterfluoridering.”
Dit betekent dat de effecten werden waargenomen bij groepen die een extreem hoog gehalte fluoride binnenkregen. Een gehalte dat ook de Amerikaanse overheid als onveilig beschouwt.
Andere populaire onderzoeken die een relatie tussen gefluorideerd drinkwater en een verlaagd IQ observeren, worden ook door Snopes behandeld. Zij concluderen: de onderzoeken schieten tekort, omdat ze opgezet zijn om geheel andere vragen te beantwoorden, niet om de effecten van waterfluoridering op het IQ te meten.
3 Tandpasta kan ‘hydrofluoridezuur’ vormen in de maag
Tandpasta zou gevaarlijk voor de gezondheid kunnen zijn: LeefBewust meent dat het kan leiden tot vorming van ‘hydrofluoridezuur’ in de maag. Hydrofluoridezuur bestaat echter niet. De verbinding die LeefBewust bedoelt, heet namelijk fluorwaterstofzuur, in het Engels hydrofluoric acid. Dit is hoe waterstoffluoride, de eerdergenoemde stof die zeer agressief is en uit de aluminiumindustrie komt, wordt genoemd wanneer het opgelost is in water.
Waarom fluorwaterstofzuur zich in de maag vanuit (natrium)fluoride zou vormen, vermeldt LeefBewust niet: een wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt.
Volgens Coen Berend (RIVM) is er ook geen wetenschappelijke onderbouwing: “Op basis van een korte scan in de bij ons bekende bronnen van Europese wetenschappelijke comités kennen we het genoemde effect niet.”
4 Het is slecht voor je tanden, want het leidt tot tandfluorosis
Dan de bewering dat fluoride in werkelijkheid slecht voor je tanden is, omdat het leidt tot ’tandfluorosis’. In het Nederlands wordt dit fluorose genoemd. Tandfluorose treedt op wanneer het lichaam te veel wordt blootgesteld aan fluoride. Hierdoor beginnen zich witte vlekken op de tanden te vormen.
Fluorose komt vooral voor in gebieden waar veel fluoride in het milieu voorkomt, zoals in India, China en Afrika. Dit kan komen door het plaatselijke drinkwater of zelfs door het binnenshuis verbranden van fluoriderijke kolen.
In Europa gelden echter andere omstandigheden omdat wij minder blootgesteld worden aan fluoride. Hier is de tandaandoening zeldzamer. Desondanks dienen kinderen voorzichtiger te zijn met fluoride, omdat ze snel te veel binnenkrijgen. Door te veel fluoride kunnen zijfluorose ontwikkelen in de groeiende ‘volwassen tanden’.
Wanneer fluorose optreedt is dit nog steeds geen reden tot paniek: het is een cosmetische aandoening, niet een risico voor de volksgezondheid.
5 Fluoride leidt tot aderverkalking
Ten slotte brengt LeefBewust fluoride in verband met hart- en vaatziekten. Volgens hen komt dat omdat fluoride zich ophoopt in de aorta.
Er zijn wetenschappelijke studies die een verband aantonen tussen de aanwezigheid van fluoride in het lichaam en aderverkalking. Deze aderverkalking zou leiden tot hart- en vaatziekten. Deze studie uit 2012 concludeert dat zo’n verband mogelijk is.
De inmiddels gepensioneerde biochemicus dr. K.W. Perrot kwam deze geruchten ook op het spoor. Hij reageerde hierop via zijn blog en zegt dat fluoride-critici het onderzoek verkeerd geïnterpreteerd hebben:
“De opname van fluoride in deze studie refereert aan de opname van het radioactieve isotoop 18F door middel van injecties (…) geen normale opname van fluoride.”
Omdat het in deze studie dus ging om de injectie van een specifieke radioactieve isotoop van fluoride, geldt deze correlatie niet automatisch voor de fluoride die voorkomt in drinkwater of tandpasta.
Conclusie
LeefBewust uitte een reeks waarschuwingen over fluoride. In wezen is het een giftige stof, zo getuigt de beperking van het gebruik ervan in het drinkwater in de Verenigde Staten. Hoge doseringen hebben een negatieve invloed op de gezondheid.
Daarnaast is fluoride niet noodzakelijk voor menselijke groei en ontwikkeling. Maar het Wetenschappelijk Comité voor Gezondheids-, Milieu- en Opkomende Risico’s (onderdeel van de Europese Commissie) maakt duidelijk waarom we fluoride gebruiken: er is sterk wetenschappelijk bewijs dat fluoride een positief effect op ons gebit heeft.
Het verhaal over de giftigheid lijkt een belangrijke factor over te slaan: de hoeveelheid waaraan je blootgesteld wordt. De zestiende-eeuwse arts Paracelsus wist het al: ‘Het is de dosis die het gif maakt.’ In voldoende grote hoeveelheden kunnen ook suiker, zout, water en zuurstof giftig zijn.
LeefBewust geeft niet aan welke hoeveelheid aan blootstelling van fluoride giftig is. Hierdoor vergeten zij dus de belangrijkste maatstaf voor giftigheid. De oproep om fluoride compleet te vermijden, lijkt gebaseerd te zijn op haastige conclusies.
Bronnen
- Choi, Anna L. et al. “Developmental Fluoride Neurotoxicity: A Systematic Review and Meta-Analysis.” Environmental Health Perspectives 120.10 (2012): 1362–1368. PMC. Web. 8 Dec. 2017.
- Li, Yuxin et al. “Association Of Vascular Fluoride Uptake With Vascular Calcification And Coronary Artery Disease.” Nuclear Medicine Communications, vol 33, no. 1, 2012, pp. 14-20. Ovid Technologies (Wolters Kluwer Health), doi:10.1097/mnm.0b013e32834c187e.
- Scientific Committee on Health and Environmental Risks. “Critical Review Of Any New Evidence On The Hazard Profile, Health Effects, And Human Exposure To Fluoride And The Fluoridating Agents Of Drinking Water.” European Commission, 2010.
- Whelton, Helen P. et al. “A Review Of Fluorosis In The European Union: Prevalence, Risk Factors And Aesthetic Issues.” Community Dentistry And Oral Epidemiology, vol 32, no. s1, 2004, pp. 9-18. Wiley-Blackwell, doi:10.1111/j.1600-0528.2004.00134.x.
- World Health Organization. “Fluoride in Drinking-water.” Background document for development of WHO Guidelines for Drinking-water Quality, 2004.
