Jesse Klaver stelt ten onrechte dat een brancheorganisatie beslist over coronamaatregelen in vliegtuigen

Een brancheorganisatie van de luchtvaartsector bepaalt de anti-coronamaatregelen voor vliegtuigen.

Onwaar

Op 4 juni debatteert de Tweede Kamer over de coronamaatregelen van het kabinet. Specifiek gaat het over vliegtuigen die een uitzonderingspositie hebben op de 1,5-meter-regel.

Namens het kabinet verdedigt minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid) die uitzonderingsregel. Volgens De Jonge heeft het Europese Agentschap voor Luchtverkeersveiligheid (EASA) richtlijnen opgesteld op basis van medische adviezen van Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het Europees ziektepreventiecentrum ECDC.

Luchtvaartmaatschappijen moeten zich aan die opgestelde regels houden en ze omzetten naar protocollen voor de eigen vliegtoestellen. Zo moeten passagiers thuis online inchecken zodat er geen rij op de luchthaven ontstaat, aan boord moet iedereen een mondkapje op en mogen reizigers alleen van hun plek om naar het toilet te gaan. Ook moeten de vliegtuigen over ventilatiesystemen beschikken die de luchtkwaliteit continu verversen. Verder is het de bedoeling dat alleen gezonde en klachtenvrije passagiers meevliegen.

Jesse Klaver, fractievoorzitter van GroenLinks, plaatst tijdens het debat in de Tweede Kamer vraagtekens bij deze gang van zaken. ‘U [minister De Jonge, red.] heeft het over EASA, maar dat is de brancheorganisatie’, reageert Klaver. ‘Dat is niet een internationale non-gouvernementele organisatie, maar een brancheorganisatie. Dat is een beetje alsof we aan Koninklijke Horeca Nederland vragen hoeveel mensen er in een horecazaak passen.’

De EASA is een onafhankelijk agentschap dat niet opkomt voor de belangen van luchtvaartorganisaties, zoals de Koninklijke Horeca Nederland dat wel doet voor horeca-ondernemers (de leden van de branchevereniging).

‘Mogelijk verwart Klaver de EASA met de IATA’, reageert luchtvaartdeskundige Joris Melkert (TU Delft). ‘De EASA is de onafhankelijke Europese luchtvaartautoriteit die regels opstelt en handhaaft. Zij hebben bijvoorbeeld bepaald dat de Boeing 737 Max voortaan aan de grond blijft en niet meer mag vliegen in Europa. ’

Ook Arco Timmermans, hoogleraar Public Affairs op de Universiteit Leiden, vermoedt dat Klaver zich heeft vergist. ‘De IATA is de mondiale brancheorganisatie voor de luchtvaartsector. Ik denk dat hij die bedoelde in dit debat’, zegt Timmermans. ‘De EASA is een agentschap en zal de IATA ongetwijfeld om tafel hebben gehad als ontvanger van de lobby. Het kan zijn dat de EASA gevoelig is voor de druk vanuit de sector, maar dit is een onafhankelijke partij.’

De EASA is een samenwerkingsverband tussen de lidstaten van de Europese Unie, die gezamenlijk veiligheidsregels ontwikkelen voor de luchtvaart. Dit bestuursorgaan zegt niet de belangen van de luchtvaartmaatschappijen te dienen, maar die van de EU-burgers. De EASA kan voorstellen doen voor wet- en regelgeving op het gebied van Europese burgerluchtvaart en milieuregelgeving; deze initiatieven kunnen worden vertaald naar Europese richtlijnen.

Ook kan de EASA certificaten uitreiken voor luchtvaartproducten- en diensten, als deze de markt willen betreden. Voor toetreding worden ze getoetst op basis van de Europese milieu- en veiligheidsregels.

De leiding van het agentschap ligt bij de raad van bestuur, die de directie benoemt en een ‘adviesorgaan’ van betrokken partijen uit de luchtvaartsector raadpleegt. De raad van bestuur van de EASA bestaat uit vertegenwoordigers van de lidstaten en Europese Commissie. De Europese Commissie heeft ook een rol als toezichthouder op het agentschap en controleert bijvoorbeeld de begroting.

Nederland wordt binnen de EASA vertegenwoordigd door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Dit overheidsorgaan houdt toezicht op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en bewaakt in die hoedanigheid de naleving van wet- en regelgeving op gebied van transport en leefomgeving. Zo controleert de ILT bijvoorbeeld of luchthavens zich aan de gestelde geluidsnormen in Nederland houden.

GroenLinks erkent in een reactie dat Klaver de afkorting van branchevereniging IATA heeft verward met die van autoriteit EASA. ‘In een van de antwoorden noemde minister De Jonge zowel IATA als EASA als organisaties die richtlijnen formuleren voor het omgaan met coronamaatregelen voor het vliegverkeer. In het interruptiedebat dat daarop volgde zijn de twee afkortingen door elkaar gaan lopen’, laat Klavers woordvoerder weten.

De EASA is een onafhankelijk bestuursorgaan dat veiligheidsregels opstelt voor de luchtvaartmaatschappij en dient dus niet de belangen van de luchtvaartorganisatie. Desalniettemin wijst hoogleraar Timmermans er wel op dat ‘de lobby van de luchtvaartsector ijzersterk is’.

‘Bij de opening van het reizen verbaast het mij niet dat de luchtvaartmaatschappijen geen 1,5 meter hoeven te bewaken’, zegt hij. ‘Ik zie dat als een duidelijk signaal dat er een enorme voorkeursbehandeling is voor de branche. De spelers in dit circuit hebben een enorme greep op het beleid – nationaal en internationaal.’

Volgens Timmermans komt dat door twee voorname oorzaken. ‘Er is een economisch argument, werkgelegenheid speelt mee. Maar imago speelt een enorme rol. De luchtvaart speelt qua gevoel, identiteit en prestige in op een emotionele factor. Het imago van de branche lijkt soms onaantastbaar.  Europese lidstaten hechten behoorlijk aan nationale prestige als het gaat om industrie. Er is een soort collectief belang om de sector te redden, dat zie je terug aan de maatregelen om voorrang te geven aan luchtvaartmaatschappijen bij het terugdraaien van de lockdown. De greep op beleidsmakers is enorm; veel groter dan bij andere vervoerssectoren.’

In het Tweede Kamerdebat heeft GroenLinks-leider Jesse Klaver zich vergist. Niet branchevereniging IATA, maar de onafhankelijke Europese luchtvaartautoriteit EASA stelt de richtlijnen voor het heropenen van de luchtvaartsector op. Maar hoe dan ook oefent de luchtvaartbranche een behoorlijke invloed uit op beleidsmakers bij het ontwikkelen van wet- en regelgeving.