Mondkapjes minder effectief dan virale afbeelding suggereert

Een virale afbeelding claimt: als een besmet persoon geen mondkapje draagt, en een niet-besmet persoon wel, is de kans op besmetting met het coronavirus 70 procent. Als beiden een mondkapje dragen, daalt die kans tot 1,5 procent.

Onwaar

Mondkapjes zijn een actueel discussieonderwerp in de coronacrisis. Vooral de vraag in hoeverre ze  bijdragen aan persoonlijke bescherming en het inperken van virusverspreiding. Het mechanisme daarachter is heel logisch: het coronavirus verspreidt zich via druppeltjes en aerosolen (kleine stof- of vloeistofdeeltjes die in de lucht zweven), dus een barrière kan dat in principe tegenhouden.

Maar een mondkapje is geen lekdicht monddeksel en het effect hangt af van het gebruik en de omstandigheden. Dus is er discussie: moet het dragen van een mondkapje worden geadviseerd of zelfs verplicht? Zeker nu meerdere Europese landen in het openbaar vervoer voor het laatste hebben gekozen.

Online rouleren afbeeldingen die op het eerste gezicht informeren, maar vooral bedoeld zijn om te overtuigen. Dat geldt ook voor een veel gedeelde afbeelding, die tot achter de komma uiteenzet hoe het dragen van mondkapjes het risico op besmetting terugdringt, tot wel anderhalf procent als twee personen een masker dragen. De punchline luidt: WEAR IT.

De afbeeldingen en cijfers lijken intuïtief te kloppen; ze sluiten aan bij wat veel mensen verwachten. Toch zijn de getallen niet te herleiden tot onderzoek, zegt Julii Brainard, werkzaam bij The Norwich School of Medicine, University of East Anglia. In april postte zij met collega-onderzoekers een review over mondkapjes op preprintserver medRxiv. (Het artikel is dus nog niet onderworpen aan peer review en nog niet gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift.)

Brainard: “Zo’n afbeelding met besmettingsrisico’s is problematisch, omdat het plaatje geen indicatie geeft van de context en het type contact.” Volgens haar is het onmogelijk om generieke, vaste percentages te plakken op het effect van mondkapjes, omdat het effect afhangt van de virusziekte, de onderzochte omstandigheden – ziekenhuis, thuissituatie – het soort mondkapje en de studie-opzet.

Doen alsof het beschermend effect van een mondkapje een vaste waarde heeft, is een misleidende over-simplificatie, zegt Brainard, omdat het bewijs samenhangt met specifieke situaties. “De WEAR IT-boodschap onderaan impliceert ook dat het bewijs eenvoudig ligt, en dat is niet zo. Er worden bovendien percentages gegeven, maar geen onderzoek om die cijfers te ondersteunen. Als dat niet misleidend is, dan weet ik het niet meer.”

Brainard kent geen studies of experimenten die het effect van mondkapjes op virus-overdracht op die manier in beeld hebben gebracht, ook niet voor influenza of andere luchtweginfecties. Veel van de kennis over het effect van mondkapjes is namelijk niet afkomstig van studies naar corona, maar van onderzoek naar andere virussen. Daarop zijn ook alle recente reviews gebaseerd die kijken naar nut en noodzaak van mondkapjes.

Een voorbeeld van een situatie waarin enkele studies een effect zien van gebruik van een mondkapje, is bij virusinfectie in een gezinssituatie. Op basis van meerdere onderzoeken concluderen Brainard en collega’s dat wanneer zieke en gezonde huisgenoten een mondkapje dragen, de kans dat nog meer gezinsleden geïnfecteerd raakten met ongeveer een vijfde afneemt. Als alleen de patiënt of gezonde gezinsleden een mondkapje dragen is het beschermend effect een stuk kleiner.

Dit geldt voor onderzoek in één specifieke situatie, in andere situaties is het effect zwakker en vaak met meer onzekerheden omgeven. Brainard en collega’s concluderen daarom in hun review dat er geen overtuigend bewijs is voor het nut van wijdverbreid gebruik van mondkapjes in het dagelijks leven, maar wel in specifieke situaties met een verhoogd risico, “want het is lastig om mondkapjes of gezichtsbedekking langdurig consistent te gebruiken. Het bewijs dat een stoffen gezichtsbedekking beschermend kan werken, is zwak of afwezig.”

Die conclusie komt overeen met de analyse en adviezen van de WHO over het dragen van mondkapjes. Dat veel landen inmiddels toch het gebruik van mondkapjes adviseren, heeft te maken met een ethische afweging: bij gebrek aan zekerheid kun je op basis van het voorzorgbeginsel toch besluiten iets wél te doen.

Samen met collega Paul Hunter doet Brainard ook onderzoek naar de rol van desinformatie bij ziekte-uitbraken. Een simpele afbeelding met ongefundeerde adviezen is volgens haar niet zonder risico. Zulke adviezen kunnen verkeerd gebruik van mondkapjes stimuleren, dat bij regelmatig aanraken, onjuist wassen of weggooien transmissie kan bevorderen. “Daarom hebben we in onze review geadviseerd dat mondkapjes het meest logisch zijn als ze alleen kort worden gedragen in situaties met een hoger risico. Dan is het eenvoudiger om te onthouden dat je er niet aan moet frunniken.”

Het andere probleem is dat slechte kwaliteit informatie en gemengde signalen mensen achterdochtig maken, zegt Brainard, ook ten aanzien van officiële instanties. Bovendien geven dit soort beelden een verkeerd idee van het risico op besmetting. “Het overdrijven van risico’s heeft gevolgen voor de geestelijke gezondheid; angst voor COVID19 wordt in Groot-Brittannië beschouwd als een groot probleem. Een lockdown is al moeilijk genoeg om te doorstaan, ook zonder dat slechte informatie bijdraagt ​​aan de mentale last waarmee mensen toch al te maken hebben.”

Mondkapjes houden speekseldruppeltjes en aerosolen tegen waarmee het coronavirus zich kan verspreiden. Toch hangt het effect van mondkapjes in het dagelijks leven af van het precieze gebruik en de omstandigheden. Onderzoek naar de invloed van mondkapjes bij andere virussen laat zien dat het effect vermoedelijk stukken kleiner is dan de percentages in de afbeelding. De afbeelding geeft daardoor een verkeerde indruk van de werking van mondkapjes. We beoordelen haar daarom als onwaar.