Tara, Jesica, Ana, Lora: sinds een paar weken lonken tientallen Twitter-trollen naar Amerikaanse Trump-aanhangers. Hun doel: zo veel mogelijk clicks verzamelen voor twee commerciële, in Macedonië geregistreerde anti-islamsites. Met succes: ze bereikten in tien dagen via Facebook een potentieel publiek van 3,8 miljoen gebruikers. Samen met de Vlaamse nepnieuws-debunker Maarten Schenk ging Nieuwscheckers op trollenjacht.
Het zijn trollen, maar ze lijken totaal niet op de gedrochten van die naam uit Scandinavische volksverhalen, met knolneuzen, slierthaar en platvoeten. Ana bijvoorbeeld, op Twitter sinds 13 november en volgens haar profiel een ‘gepensioneerde onderwijzeres’ en ‘artist for fun’, lijkt wel een fotomodel. En dat is ook wat ze is: haar foto’s zijn gepikt van Servisch fotomodel en reality tv-ster Stanija Dobrojevic.
Uit dezelfde stal komt Deb Britt, die op 14 november trots haar #NewProfilePic presenteerde: het is een portret van de zangeres Ljupka Stevic, gestolen van een Servische nieuwssite.
‘Gloria Hawner’, poserend op een terras aan het strand? Haar foto is in werkelijkheid van de – alweer – Servische zangeres Katarina Grujić. Gloria is een van de minstens 69 Servische trollen (lijst) die in november opdoken op Twitter, lonkend naar Amerikaanse Trump-aanhangers.
Netwerk
Deze trollen promoten berichten van sites die zijn geregistreerd in Macedonië. Ze maken deel uit van het netwerk waar Nieuwscheckers al in augustus over schreef. Maar anders dan we toen veronderstelden, zouden de makers ook Serviërs kunnen zijn: hun Twitter-accounts hadden Servisch als taalinstelling. Omdat Servisch ook in Macedonië wordt gesproken, zijn we niet volledig zeker over de herkomst van de trollen. Wel er zijn, zoals we zullen zien, meer aanwijzingen voor hun identiteit.
In september zijn de trollen die bezoekers naar de sites lokten een voor een door Twitter verwijderd. Hun plaats werd ingenomen door de Tara’s, Jesica’s en MAGA’s die in november uit hun hol kwamen. Zij pushen berichten van twee nieuwe sites, Tapainfo.com en Tvrtinfo.com, geregistreerd op 15 en 19 november. De inhoud daarvan is een mix van anti-islam- en pro-Trump-pulp, met koppen als ‘MOB Of angry Muslims ravage through US neighborhood threatening to rape women’ en ‘SNOOP DOG ANNOUNCED HE’S OFFICIALLY LEAVING THE COUNTRY BECAUSE HE HATES PRESIDENT TRUMP…!’
De twee nieuwe sites zijn de laatste in een lange rij die allemaal het werk lijken te zijn van hetzelfde netwerk. Enig opzoekwerk naar gemeenschappelijke identificatienummers van advertentienetwerken die op de sites gebruikt werden bracht meteen een paar dozijn sites in het vizier.
Door dan te kijken naar de registratiegegevens van de domeinnamen van de sites konden ze chronologisch gerangschikt worden en volgde er verder onderzoek naar de oudste sites in de lijst om te kijken of die op hun beurt weer in verband konden worden gebracht met nog oudere sites (en zo verder…).
Een eerste opvallend kenmerk van alle sites die op die manier gevonden werden, is dat hun domeinnamen allemaal anoniem geregistreerd waren bij One.com en Ascio Technologies en dat ze in hun WHOIS-gegevens allemaal de landcode “MK” (voor Macedonië) hadden. Veel van de sites gebruiken ook het “Colormag” thema voor de WordPress software waar ze op draaien.
Uiteindelijk wisten we een lijst samen te stellen van 41 sites, de oudste (matyinfo.com, ondertussen een Chinese site) dateerde van 25 juni 2016 en de meest recente (tvrtinfo.com) is amper twee weken oud. Het afgelopen jaar werd er minstens één nieuwe site per maand gelanceerd door het netwerk, in sommige maanden zelfs vijf of zes.
Wie zoveel nieuwe sites lanceert, moet ook veel nieuwe namen verzinnen. Vaak waren het variaties op dezelfde patronen: “iets + info.com”, het getal “24”, het woord “media”, een letter weglaten of toevoegen aan een Engels woord… Dat gaf dan namen als universalemedia.net, universaleinfo.com, liberyinfo.com, libertyinfonews.com, dotinfo24.com…
Een ander opvallend patroon in de domeinnamen was het gebruik van woorden als “oprem”, “cukam” en “butam”. Het lijkt te gaan om Servische of Macedonische slang-woorden met een seksuele connotatie. “Čukam” kan in het Macedonisch “ik neuk” betekenen terwijl “oprem” staat voor “uitrusting, materiaal”, vermoedelijk ook in erotische zin. “Butam” is Macedonisch voor ‘ik duw’ – ook als dubbelzinnigheid? “Tapa” is een kurk, en mogelijk bij uitbreiding een mannelijk geslachtsdeel. “Cvikaš” betekent ‘jij piept’, vertelde de Leidse slavist Jaap Kamphuis ons: “Typische internettaal: Eerst doe je stoer, maar nu loop je te piepen.” Deze woorden vinden we terug in bijvoorbeeld cukam.com, cukaminfo.com, cukammedia.com, opreminfo.com, opremmagazine.com, opremedia.com en butam.net.
Artikelen van sites uit het netwerk werden tot nu toe voornamelijk gepromoot via valse accounts op Facebook die links verspreiden in allerlei groepen (zowel pro- als anti-Trump maar grotendeels pro).
Recycling
De artikelen zijn hyperpartijdig, het nieuws is vaak jaren oud, en soms compleet verzonnen. Factcheckers kraakten bijvoorbeeld de berichten hiernaast, over moslims die de VS dreigden te verlaten als ze geen eten kregen zonder varkensvlees en over acteur Bruce Willis, die iedereen die bezwaren had tegen Trump sommeerde om naar Canada te emigreren.
Alle sites lijken te putten uit een gemeenschappelijke lijst met artikelen die telkens opnieuw gepubliceerd worden. Zo vonden we de headline “Florida: Largest food stamp fraud bust in history, $20M, Muslim store owners arrested” terug op maar liefst 21 sites uit het netwerk. Zoals we al eerder schreven op Lead Stories kwam het bericht oorspronkelijk uit de Miami Herald en waren er ook niet-moslims onder de arrestanten.
Vaak zijn de artikelen gestolen van andere websites met bedenkelijke reputaties zoals NeonNettle (“Notorious Pedophile ‘Crucified’ By Vigilante Gang As Warning To Child Abuser”, overgenomen op 11 sites) of RedIce.tv (“Norwegian Army Chief: Europe Needs to Destroy Islam if they are Going to Survive”, 12 keer overgenomen en reeds lang ontkracht).
We vonden ook een aantal berichten terug die eerst verschenen op sites van Christopher Blair, een Amerikaan die satirisch fake nieuws publiceert om conservatieve Amerikanen voor de gek te houden. Maar dit netwerk nam z’n berichten gewoon over zonder enige indicatie of waarschuwing dat het om satire ging. Zo is er bijvoorbeeld het bericht “Michelle Obama’s Doctor Goes On Record: ‘I Know What I Saw’” (dat beweert dat ze een man zou zijn) dat maar liefst 18 keer werd overgenomen door sites in het netwerk. Een andere dat ondertussen al 12 keer opdook is “Cops Take A Knee Then Walk Out On Redskins Leaving Them Stranded In Their Locker Room Overnight”.
Nieuwe Strategie: Twitter
De trollen die in november als eersten op Twitter verschenen, deden moeite om geloofwaardigheid en publiek op te bouwen voor ze begonnen met hun eigenlijke werk: het spammen van de berichten van Tapainfo en Tvrtinfo. Ze retweetten pro-Trump-memes en hyperpartijdige sites als Breitbart. ‘Deb Britt’ retweette ook een paar keer berichten van collega-trol Ana. En ze probeerden volgers te werven door hoaxes te verspreiden – berichten met bewezen virale potentie.
Zo twitterde ‘John’ op 16 november een filmpje van migranten die in Italië een politie-auto vernielen. Het gaat om opnamen voor een Italiaanse speelfilm. Het fake-bericht circuleert al sinds 2014.
Ana retweette op 16 november een vals bericht van de Amerikaanse anti-islam-activiste Amy Mek. De man in het filmpje is geen imam die op een Duits plein de sharia preekt, maar de rechtse Duitse provocateur Sven Liebich.
Trollen die op deze manier aan hun imago werken, zijn in de minderheid: al snel gingen de uitbaters van de Servische pulpnieuwssites over op een andere tactiek. De omstreeks 60 trollen die sindsdien opdoken, beginnen met ongeveer honderd accounts te volgen en posten slechts drie links naar berichten van Tapainfo en Tvrtinfo. Vermoedelijk hopen de exploitanten door dit lage volume onder de radar te blijven. Dat is niet helemaal gelukt: vandaag, op 27 november, heeft Twitter een slachting aangericht die bijna alle trollen die zijn geregistreerd voor 24 november het virtuele leven heeft gekost.
Bereik
De berichten verschenen ook op Facebook. De twee sites hebben in de twee weken van 15 tot en met 27 november een potentieel publiek van 3,8 miljoen Facebookgebruikers bereikt.
Links naar berichten van tapainfo.com zijn meer dan 22 duizend keer gedeeld op Facebookpagina’s met in totaal meer dan drie miljoen volgers. Tvrtinfo.com verwierf met slechts 22 Facebookberichten 6.330 shares en bereikte een potentieel publiek van 800 duizend volgers. De publieke Facebookpagina’s die de berichten publiceerden zijn vooral verzamelplekken van Trump-aanhangers, met namen als Drain the Swamp, Army of Deplorables en Team Trump 2020.
Met een bericht over de dreigende boodschap van een moslimleider aan het adres van christelijke Amerikanen, gepubliceerd op de site sinds 22 november, bereikte tapainfo.com binnen vier dagen een potentieel publiek van 1,6 miljoen.
In Nederland werd het onder meer geretweet door PVV-Kamerlid Raymond de Roon, die ook nog een ander bericht van Tapainfo verspreidde.
Verantwoording
Dit artikel is een co-productie van Nieuwscheckers (Peter Burger) en Lead Stories (Maarten Schenk). Tegelijkertijd met dit artikel verscheen ook de Engelstalige versie op LeadStories.com. Gegevens over het netwerk van websites werden voor een belangrijk deel ontdekt met behulp van Schenks monitoring tool Trendolizer.
Cijfers over bereik zijn grove benaderingen op basis van Crowdtangle, een tool die meer dan 1,5 miljoen publieke Facebookpagina’s scant; bereik in Facebookgroepen wordt niet meegeteld. Het potentiële aantal bereikte volgers stelt Crowdtangle vast op basis van pagina-likes en Twittervolgers; individuele gebruikers kunnen hierbij meer dan eens worden geteld.
Zie hier voor een lijst van de fake Twitter-accounts. Zie verder de informatie over dit netwerk van de Amerikaanse trollenjager Josh Russell. Zie hier voor een lijst van de websites in het netwerk. Dank ook aan de slavist Jaap Kamphuis (Universiteit Leiden).