Het KNMI bracht een afbeelding in de publiciteit die laat zien dat de concentratie van stikstofoxides in de Nederlandse lucht door de coronamaatregelen flink is afgenomen. Enkele twitteraars meenden daarin ten onrechte het bewijs te zien dat de landbouwsector geen factor van belang is in de stikstofproblematiek.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
Een stikstofkaart van het KNMI tijdens de coronamaatregelen toont aan dat boeren geen veroorzaker zijn van het stikstofprobleem.
Oordeel
Onwaar
Bron van de bewering
Op vrijdag 27 maart publiceert het KNMI het bericht dat de maatregelen om het coronavirus te bestrijden, als neveneffect hebben dat er minder vervuilende stoffen in de lucht zitten. Op grond van satellietmetingen uit 2019 en 2020 schat het KNMI dat er sprake is van een afname van tussen de 20 en 60 procent van de concentraties boven Nederland.
Het bericht gaat gepaard met onderstaande afbeelding van een kaart van Nederland waarop te zien is dat de vervuiling (de rode kleur) dit jaar een stuk minder is dan vorig jaar.
Nieuwsmedia brengen dit nieuws ook en publiceren dezelfde afbeelding. Zo laat het NOS Journaal haar in de uitzending van acht uur zien tijdens het weerbericht.
Daarna gaat de afbeelding ook rond op Twitter, waarbij sommige twitteraars zeggen dat de kaart bewijst dat boeren geen aandeel hebben in het stikstofprobleem, of dat hun aandeel overdreven wordt. Want de boeren zijn gewoon aan het werk en toch is de stikstofvervuiling flink gedaald. Onderstaande tweets krijgen honderden retweets en duizenden likes.
Waarom klopt dit niet?
Om duidelijk te maken waarom de kaarten niet bewijzen dat de agrarische sector geen factor van belang is in het Nederlandse stikstofprobleem, lopen we een aantal vragen af.
Wat is nu eigenlijk precies op de afbeelding van het KNMI te zien?
De twee kaarten op de afbeelding van het KNMI tonen de gemiddelde concentratie van stikstofoxides (NOx in de onderste tien kilometer van de atmosfeer voor de afgelopen week (22-26 maart 2020) en een week in 2019 (23-27 februari 2019). In beide weken waren de weersomstandigheden vergelijkbaar: het was grotendeels onbewolkt en de wind blies uit het zuidoosten.
De kleuren op de kaarten geven de concentraties stikstofoxides weer. Hoe roder hoe hoger de concentratie. Op de kaarten is duidelijk te zien dat in de bewuste februariweek in 2019 de concentratie stikstofdioxide in de Nederlandse lucht veel hoger was (want veel meer rood op de kaart) dan in de afgelopen week.
Waardoor is de concentratie stikstofoxides gedaald in Nederland?
Sinds 16 maart zijn in Nederland maatregelen genomen om de verspreiding van het coronavirus af te remmen. Veel mensen werken thuis, het vliegverkeer is grotendeels stilgelegd, evenementen zijn afgelast en de horeca is gesloten. Deze maatregelen leiden tot een sterke vermindering van wegverkeer, vliegverkeer en industriële activiteiten. Dit zijn de sectoren die in grote mate verantwoordelijk zijn voor de uitstoot van stikstofoxides, doordat deze vrijkomen bij de verbranding van fossiele brandstoffen, zoals benzine, diesel, kerosine, aardgas en kolen. De afname aan stikstofoxides is dan ook vooral te zien boven het Ruhrgebied, Rotterdam, Antwerpen en Schiphol-Amsterdam.
Bewijst deze kaart dat boeren geen bijdragen leveren aan het stikstofprobleem?
Nee, deze kaarten laten de concentraties van stikstofoxides (NOx) in de lucht zien. Dit is één van de componenten in het stikstofdebat. De andere is ammoniak (NH3). Boeren gebruiken mest van dieren en kunstmest om hun land te bemesten. Een deel van die mest verdampt als ammoniak en komt zo in de lucht. De bewuste kaarten van de KNMI zeggen niets over ammoniak. Als het gaat over de agrarische sector in het stikstofdebat, gaat het vooral over ammoniakuitstoot, niet om de stikstofoxide-uitstoot van deze sector. Volgens het Compendium voor de Leefomgeving en de Nationale Emissieregistratie is de land- en tuinbouw verantwoordelijk voor circa 85% van de ammoniakuitstoot in Nederland.
Het stikstofprobleem, dat wil zeggen de stikstof die in de natuur terechtkomt, wordt volgens schattingen voor ongeveer tweederde veroorzaakt door ammoniak, en voor eenderde door stikstofoxiden (zie dit rapport van Wageningen University & Research en dit rapport van het RIVM).
Valt te verwachten dat de ammoniakuitstoot van de agrarische sector omlaag gaat door de coronamaatregelen?
Op dit moment is dat nog niet te verwachten. Zolang de maatregelen er niet toe leiden dat er minder vee komt, zal er weinig met de ammoniakuitstoot gebeuren.
Is er een soortgelijke afbeelding over de ammoniakuitstoot op dezelfde dagen?
Nog niet. De metingen van ammoniakconcentraties zijn complexer dan de metingen van concentraties stikstofoxides. Voor ammoniak moet eerst een grondige wetenschappelijke analyse gedaan worden. Daarna kan pas wat gezegd worden over de nauwkeurigheid van de metingen. Uitleg over het verschil in metingen van stikstofoxide en ammoniak is te vinden op de website van het KNMI.
Conclusie
De vervuiling met stikstofoxides is door de coronamaatregelen flink gedaald in Nederland, zo liet een afbeelding van het KNMI zien. Maar de afbeelding zegt niets over de ammoniakvervuiling, die het grootste deel van de stikstofuitstoot uitmaakt, en die hoofdzakelijk afkomstig is van de agrarische sector.
Met medewerking van prof. dr. Pieternel Levelt (TU Delft en KNMI), dr. Pepijn Veefkind (TU Delft en KNMI), dr. Henk Eskes (KNMI), dr. Addo van Pul (RIVM), dr. ir. Hans Kros (Wageningen University & Research), ir. Edo Gies (Wageningen University & Research).
