Zelden werd in Brussel zo hevig gelobbyd over een voorstel als over de auteursrechtrichtlijn. De lobby van de muziekindustrie wist het te winnen van de tech-industrie en NGO’s die opkomen voor internetvrijheid. Een kijkje in de keuken van de Europese politiek.
“Een donkere dag voor de internetvrijheid: de auteursrechthervorming is aangenomen. Het Europees Parlement weigerde zelfs amendementen te overwegen,” twittert Julia Reda, Duits Europarlementariër voor de Piratenpartij, op 26 maart teleurgesteld. Bits of Freedom, de Nederlandse voorvechter van privacy en digitale burgerrechten, reageert in even grote woorden: “De wetgever heeft het maatschappelijk belang van een open internet ondergeschikt gemaakt aan de belangen van grote bedrijven.” Enkele weken later, op 15 april, zullen ook de Europese lidstaten instemmen met de zogeheten auteursrechtrichtlijn.
Wat is de auteursrechtrichtlijn?
Sinds 2016 wordt in Brussel gewerkt aan de aanpassing van het auteursrecht aan het digitale tijdperk. Hard nodig, want de laatste richtlijn uit 2001 had het nog over videobanden. De nieuwe regels gaan vooral over het beschikbaar stellen van auteursrechtelijk beschermde inhoud via internet en over landsgrenzen heen. Sommige onderdelen zijn weinig controversieel: bijvoorbeeld de artikelen over hoe onderwijsinstellingen moeten omgaan met materiaal, of het artikel waardoor muzikanten makkelijker kunnen wisselen van platenlabel.
De controversiële artikelen gaan over het gebruik van delen van perspublicaties op platforms als Google News, en over het tegengaan van het zonder toestemming beschikbaar stellen van auteursrechtelijk materiaal op platforms als YouTube en Facebook. Dergelijke platforms moeten voortaan ofwel alle licenties afkopen, ofwel het uploaden van bijvoorbeeld video’s waarin auteursrechtelijk beschermde muziek wordt gebruikt voorkomen.
Het is het slotstuk van een jarenlange
strijd op Europees niveau en een hevige lobby door voor- én tegenstanders.
Voorstanders vinden de hervorming
van het auteursrecht hard nodig: muzikanten verdienen niets
aan video’s op YouTube en Facebook, terwijl die platforms er wel rijk van
worden. En Google News bestaat dankzij het linken naar online nieuwsberichten,
maar betaalt daarvoor niets aan de Telegraaf of NRC. Tegenstanders van de
richtlijn stellen dat deze neerkomt op een ‘linkbelasting’ en een
‘uploadfilter’. Als platforms als Facebook, YouTube, Flickr en Instagram actief
teksten en beelden die auteursrechten schenden moeten weren, installeren ze
waarschijnlijk een streng uploadfilter dat ook legitieme posts en video’s
tegenhoudt en daarmee de vrijheid van meningsuiting inperkt.
Miljoenenlobby
De muziek- en entertainment-industrie is
vóór; de tech-industrie en burgerrechtenorganisaties zijn tegen. De laatste helpt
het niet om bedrijven als Google en Facebook aan hun zijde te hebben: de afkeer
van ‘big tech’ in Brussel is de laatste jaren groot. Corporate Europe
Observatory, een groep die onderzoek doet naar beïnvloeding door bedrijven in
Brussel, bracht eind
2018 in kaart hoe de lobby tot dat moment was verlopen. In
debatten en media werd de lobby van tegenstanders veel kritischer bekeken dan
die van voorstanders: het beeld werd neergezet dat Google financieel achter
veel campagnes zat, en dat tegenstanders gebruikmaakten van
nep-burgerinitatieven en spambots om steun van burgers te suggereren.
Zowel tech- als muziek-industrie zijn goed
vertegenwoordigd in Brussel: van Apple
tot Amazon,
en van de Universal
Music Group tot schrijverskoepel GESAC.
Hun miljoenenbudgetten steken schril af bij de krappe 2,5 ton die de verenigde
privacyorganisaties (EDRi)
voor lobby beschikbaar hebben, en dat is terug te zien in hun bereik. Tussen
2014 en 2018 waren er 765 ontmoetingen tussen lobbyisten en de Europese
Commissie over copyright, zocht Corporate Europe Observatory uit. Van die
ontmoetingen was 93 procent met commerciële bedrijven; en daarvan bestond weer
de overgrote meerderheid uit de muziekindustrie, uitgevers en
auteursrechtenorganisaties.
Sindsdien is die trend voortgezet, blijkt
uit informatie van IntegrityWatch:
van 17 gesprekken van de Europese Commissie met lobbyisten over copyright in
2019, waren er slechts 3 met tech-bedrijven – en 0 met NGO’s die opkomen voor
internetvrijheid. Bij de Conservatieven in het Europees Parlement, die hun
lobby-ontmoetingen ook publiceren,
is hetzelfde te zien: zij spraken in 2018 maar liefst 30 keer af met de
muziekindustrie en rechthebbenden over copyright, 8 keer met de tech-industrie,
en eveneens 0 keer met NGO’s. Alleen Julia Reda, aangesloten bij de groene
fractie in het Europees Parlement, heeft gepubliceerd
dat ze ook ontmoetingen had met bijvoorbeeld Bits of Freedom en de Wikimedia
Foundation.
Slotoffensief
Met de campagnes SaveYourInternet.eu en Pledge2019.eu deden NGO’s dit
voorjaar een laatste poging de stemming te beïnvloeden. Op de laatste website
konden parlementsleden beloven tegen de richtlijn te stemmen, zodat kiezers
weten op wie ze moeten stemmen als dit onderwerp belangrijk voor hen is.
Opvallend: 7 Europarlementariërs die zich voor de site aanmeldden, stemden
alsnog vóór de richtlijn of onthielden zich van stemming. Enkele anderen
stemden tegen de mogelijkheid om amendementen in te dienen op de richtlijn. Dit
laatste bleek al snel een fout te
zijn door verwarring bij de stemming. Wel een fout met
gevolgen: mogelijk waren er anders nog kleine veranderingen doorgevoerd in
controversiële delen van de richtlijn.
En de zeven parlementsleden die tegen hun
eerdere belofte in stemden? Twee van hen zijn de Nederlandse
SP-Europarlementariërs. Fractievoorzitter Dennis de Jong laat weten dat de SP
in de week voorafgaand aan de stemming besloten heeft haar standpunt te
veranderen, na een tekstwijziging waardoor kleine internetplatforms iets beter
beschermd worden: “We zaten in een spagaat: ofwel je stelt de
internet-community teleur, ofwel de artiesten,” schrijft hij. De SP is niet
benaderd door grote tech-bedrijven of door de platenindustrie, maar De Jong had
wel contact met auteursrechtenorganisatie Buma/Stemra en met enkele artiesten
en bands die de partij al eerder wisten te vinden. GroenLinks en D66 wilden
voor dit artikel niet reageren op vragen over contacten met lobbyisten in de
weken voorafgaand aan de stemming.
Vervolg
De komende jaren zal moeten blijken of de schrikbeelden van de tegenstanders van de auteursrechtrichtlijn werkelijkheid worden. “Mocht het internet alsnog instorten, dan ben ik de eerste die zal toegeven dat ik verkeerd zat,” twitterde muzikant Aafke Romeijn na de stemming. Bij de implementatie van de richtlijn in de EU-lidstaten zullen voor- en tegenstanders elkaar opnieuw treffen. En in het Europees Parlement komen na de verkiezingen tal van ándere belangrijke onderwerpen op het gebied van internet, digitale burgerrechten en privacy aan de orde.
Foto: Lucas Werkmeister (Wikimedia Commons, CC BY 4.0)