Een gezond wantrouwen jegens nieuwsberichten in de krant en op het web hadden Simon Dijkman (20), Tim Blom (19) en Valentijn Putker (23) al langer. Vooral die over slecht onderbouwde onderzoekjes. Een schoolopdracht gaf de studenten Communication and Multimedia Design aan de Hogeschool van Amsterdam de kans te testen of landelijke media klakkeloos overnemen wat zij krijgen aangeleverd. Een van hun nep-persberichten – over frituurvet als sluipmoordenaar – werd door Novum en het Nederlands Dagblad ongecheckt gepubliceerd.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
„Voor het vak Cultuur en Media kregen wij de opdracht een ‘discours te ontmantelen’. Onze leraar omschreef een discours als iets wat veel mensen voor waar aannemen, maar wat helemaal niet waar hoeft te zijn”, legt Simon uit. „Wij hebben ervoor gekozen om te onderzoeken of journalisten altijd hun bronnen checken. En hoe kun je dat nu beter doen dan door een paar nep-persberichten de wereld in te sturen?” Inspiratie voor hun onderzoek deden de studenten op bij de Zuiderburen. Daar verspreidden de mannen van het satirische programma Basta twee jaar geleden een hele reeks fake berichten namens onderzoeksbureau ‘Data Driven’, zoals ‘Kiezers langer in stemhokje’ en ‘VLD-kiezers hebben de beste seks’.
Bureau WBN (Wij Bestaan Niet)
Dijkman, Blom en Putker gebruikten als dekmantel onderzoeksbureau WBN (voluit: ‘Wij Bestaan Niet’). Het nepbureau wordt in beide persberichten genoemd. Ook de Leidse hoogleraar Vincent van Driemen, die zowel het onderzoek naar levensgevaarlijk frituurvet als naar Gelderse vrouwen en hun kledingmaat zou hebben uitgevoerd, bestaat niet. De redacteur die nog geen belletje hoort rinkelen, zou toch minstens wakker moeten worden bij het feit dat de Universiteit Leiden niet beschikt over een faculteit der Sociale Wetenschappen en Culturen. „Daarom stonden wij er van te kijken dat een landelijk persbureau als Novum onze berichten toch overnam”, zegt Tim. „Ook al werden de berichten na een paar uur weer verwijderd, het betekent toch dat er een redacteur zat te slapen.” Op Blikopnieuws.nl staat overigens nog steeds dat frituurvet levensbedreigend kan zijn.
Het bericht over de kledingmaten had minder succes en werd na een half uur al ontkracht door blogger Remco Janssen van Power PR. Valentijn: „Op versvrdepers.nl, waar we dit persbericht naartoe hadden gestuurd, was iets misgegaan waardoor onze persoonlijke gegevens zichtbaar waren.” Janssen had de jongens binnen een mum van tijd ontmaskerd. Bert Brussen blogde over de hoax op dejaap.nl, een paar uur later googlede Nieuwscheckers hun namen te voorschijn. De tweets stromen binnen. „Natuurlijk hoopten we op commotie, maar dat er zoveel over gepraat zou worden in social media, hadden we nooit verwacht. Hopelijk zijn de media even flink wakker geschud.”