De NOS concludeerde op Prinsjesdag op grond van een eigen enquête dat we met zijn allen nog meer de hand op de knip blijven houden: ‘Nederlanders blijven bezuinigen’. De ondervraagden zeiden inderdaad opnieuw te gaan bezuinigen, maar dat dit minder is dan vorig jaar vertelde de NOS daar niet bij. Het onderzoek is slordig en onnodig negatief geïnterpreteerd. Nieuws als dit kan werken als een self-fulfilling prophecy, waarschuwt een hoogleraar gedragswetenschappen.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
De vragenlijsten zijn in opdracht van de NOS afgenomen door onderzoeksbureau Ipsos, dat het volledige onderzoek zonder toestemming van de NOS niet mag verstrekken. Een telefoontje naar de NOS volgt. De NOS is “hartstikke transparant”, wat jullie doen is “dubbel factchecken, “en “ik heb hier eigenlijk geen zin in,” krijgt Nieuwscheckers te horen. Na wat contact over en weer blijkt het onderzoek te zijn vrijgegeven en kan Nieuwscheckers aan de slag.
Blijven Nederlanders echt bezuinigen?
Bron p.8.
In de bovenstaande grafiek is te zien waarop Nederlanders voornamelijk bezuinigen. De kop ‘Nederlanders blijven bezuinigen’ suggereert dat we in het algemeen meer gaan bezuinigen. Ook beweert de NOS: ‘Ipsos meldt na een onderzoek in opdracht van de NOS dat mensen vooral bezuinigen op uit eten, kleding en vakanties.’ Dat Nederlanders nog steeds bezuinigen klopt, maar uit de grafiek blijkt dat ze juist minder gaan bezuinigen op uit eten gaan, kleding en vakanties.
Bron p. 13.
Bij de vraag ‘Als ik een financiële meevaller heb van €1000,- dan…’ krijgen de ondervraagden twaalf mogelijkheden. De NOS concludeert uit de resultaten dat ‘bijna de helft’ van de Nederlanders de duizend euro opzij zou zetten voor later. Als Nieuwscheckers de percentages bij elkaar optelt, komt het geheel uit op 169 procent. Dit is of onmogelijk, of er waren meerdere antwoordmogelijkheden. Nieuwscheckers maakt hieruit op dat niet iedere ondervraagde de volle duizend euro opzij zou zetten, maar een deel hiervan wellicht ook zou besteden aan bijvoorbeeld op vakantie gaan, iets kopen wat normaal te duur is of het huis opknappen. In het nieuwsbericht zegt de NOS dat de helft de meevaller apart zou zetten voor later, in het Ipsos-raport is dat 46 procent.
Ook merkt Nieuwscheckers op dat er aan de onderzoeksvragen en antwoordmogelijkheden het een en ander schort. De vraag ‘Merkt u iets van de crisis?’ kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Men kan de crisis merken door de eigen woon-, werk-, en leefsituatie, maar ook doordat er in de media over wordt gesproken of omdat de buurvrouw continu een kopje suiker komt lenen. In de ogen van Nieuwscheckers mist er in dit onderzoek nuance en is de vraagstelling af en toe subjectief.
‘Die negatieve spiraal moet doorbroken worden’
Voor een deskundige blik op dit onderzoek nemen we contact op met Fred van Raaij. Hij is hoogleraar Sociale Gedragswetenschappen aan de Universiteit Tilburg en heeft meerdere onderzoeken gedaan naar psychologie binnen de economie. “Problematisch in dit onderzoek is dat een term als ‘rondkomen’ voor iedereen iets anders betekent. Zo’n begrip zou je als onderzoeker moeten uitleggen, maar zelfs dan is het gevaar dat mensen het alsnog verschillend interpreteren. Daarnaast is dit nieuwsbericht een self fulfilling prophecy. Daarmee bedoel ik dat het een negatieve invloed heeft op consumenten. Als iemand dit leest, denkt hij: ‘Misschien moet ik ook maar op de rem gaan staan.’ De voornaamste reden dat mensen bezuinigen is omdat ze pessimistisch zijn over de toekomst. Ze hebben geen vertrouwen in de economie. Die negatieve spiraal moet doorbroken worden, maar daar helpt zo’n nieuwsbericht niet bij. Die versterkt het alleen maar. En juist omdat het onderzoek te simpel is uitgevoerd en niet veelzeggend genoeg is, wordt dat negatieve gevoel voor niets aangewakkerd. De NOS had ook een positieve draai aan het onderzoek kunnen geven.”
Conclusie
De NOS heeft te snel conclusies getrokken uit de Ipsos-peiling. Het nieuwsbericht krijgt hierdoor een onterecht negatieve insteek. De NOS had er ook voor kunnen kiezen het nieuwsbericht een positieve draai te geven. Nieuwscheckers is benieuwd naar de motivatie voor deze keuze en vraagt de NOS om opheldering. We krijgen veel mensen aan de telefoon, maar helaas kan of wil geen van hen een reactie geven.