Nederlandse ondernemers vrezen de brexit. Dat beweert het AD op 20 september 2019 naar aanleiding van een enquête van VNO-NCW, MBK Nederland en BNR Nieuwsradio. De conclusies van zowel het AD als de onderzoekende organisaties zelf lijken echter overhaast. De enquêteresultaten tonen niet onmiskenbaar aan dat ondernemers de brexit vrezen. Daarnaast is het nodige aan te merken op de gebruikte onderzoeksmethoden en heeft het AD de informatie zonder verificatie overgenomen. Andere onderzoeken beweren bovendien juist het tegenovergestelde. Daarom beschouwen wij de bewering van het AD als ‘ongefundeerd’.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
Nederlandse ondernemers die zaken doen met het Verenigd Koninkrijk vrezen voor de brexit.
Oordeel
Ongefundeerd
Bron van de bewering
Op 20 september 2019 publiceerde het AD online het artikel ‘Nederlandse ondernemers vrezen voor brexit’. Het betreft de resultaten van een recent onderzoek naar de angst voor de naderende (no-deal) brexit onder Nederlandse ondernemers die handel drijven met het Verenigd Koninkrijk. Het nieuws is gebaseerd op een enquête die ondernemingsorganisatie VNO-NCW, vakbond MKB Nederland en radiostation BNR afnamen in augustus en september 2019.
Andere nieuwssites publiceerden recentelijk soortgelijke onderzoeken. Op 29 augustus 2019 plaatste Trouw het artikel ‘Bang? Nee, hoor: ondernemers zijn vooral brexitmoe’ online. Opvallend is dat dit stuk op basis van recente enquêtes van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Kamer van Koophandel (KvK) het tegenovergestelde beweert: “Bedrijven met een Britse handelsrelatie zijn minder pessimistisch over de brexit.”
Op 4 september 2019 bracht ook NU.nl nieuws over het onderwerp: ‘Meerderheid Nederlands bedrijfsleven heeft nog weinig last van Brexit’. Dit artikel concludeert op basis van een enquête van onderzoeksbureau SEO Economisch Onderzoek dat 55 procent van de bevraagde Nederlandse ondernemers niet of nauwelijks hinder ondervindt van de brexit. “Veel bedrijven zeggen zich grondig te hebben voorbereid,” aldus NU.nl.
Deze factcheck behandelt met name de publicatie van het AD en het bijbehorende onderzoek, maar vergelijkt de resultaten van die enquête ook met de onderzoeken aangehaald door Trouw en NU.nl
Waarom is de bewering van het AD ongefundeerd?
Steekproef mogelijk niet representatief
Volgens Edwin van Scherrenburg, woordvoerder van VNO-NCW en MKB, zijn alleen de enquête-antwoorden van ondernemers die zakendoen met het VK meegenomen in de resultaten. Wel is de vragenlijst enkel uitgezet op de websites van de betrokken organisaties. Om die reden is moeilijk te zeggen of de respondenten representatief zijn voor de hele populatie waarover het AD-artikel uitspraken doet: ondernemers die zakendoen met het VK. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat enkel ondernemers die inderdaad de brexit vrezen de vragenlijst invulden, omdat juist zij het belang van dit onderzoek inzien.
Ongefundeerde conclusies
Het AD-artikel gaat vooral over de 47 procent van de ondernemers die zich volgens het onderzoek ‘grote zorgen’ maakt over de gevolgen van een no-deal brexit. Volgens de kop ‘vrezen’ zij de brexit. Maar die conclusie kun je niet trekken op basis van de enquêtevragen.
De antwoordopties op de vraag ‘Wat is volgens u het meest waarschijnlijk?’ waren bijvoorbeeld: ‘Er komt een no-deal op 31 oktober’ (47 procent), ‘Verder uitstel van Brexit’ (37 procent), ‘Er komt een deal’ (11 procent) en ‘Geen Brexit’ (5 procent). Uit de antwoordpercentages blijkt dat de respondenten het eerste antwoord het meest waarschijnlijk achten, maar niet dat zij een no-deal brexit ‘vrezen’ of zich daar ‘grote zorgen’ over maken.
De vraag ‘In hoeverre denkt u dat Britse ondernemers zijn voorbereid op een Brexit?’ heeft als enige antwoordopties: ‘Nauwelijks/totaal niet voorbereid’ en ‘Grotendeels/volledig voorbereid’. De enquête dwingt de respondent een extreme positie in te nemen. Een gematigde antwoordoptie (bijvoorbeeld ‘Enigszins’) ontbreekt.
Vervolgens suggereert het AD dat ondernemers zich zorgen maken over de brexit, omdat zij denken dat de Britten niet goed zijn voorbereid: “47 procent van die ondernemers maakt zich dan ook grote zorgen […]”. Hier wordt ten onrechte een causaal verband getrokken. Dat Nederlandse ondernemers denken dat hun Britse collega’s nauwelijks tot niet zijn voorbereid, wil niet zeggen dat zij hier ‘bezorgd’ over zijn.
Andere onderzoeken, andere conclusies
Ondernemers die deelnamen aan de onderzoeken van het CBS en de KvK (Trouw) en SEO (NU.nl) lijken optimistischer over de brexit. De belangrijkste verschillen staan hieronder beschreven.
Onderzoekspopulatie
Volgens VNO-NCW vulden 309 ondernemers die zakendoen met het Verenigd Koninkrijk hun enquête in. De Kamer van Koophandel nam haar enquête af bij 213 ondernemers die handel drijven met het VK. Hoeveel respondenten hebben meegedaan aan de conjunctuurenquête van het CBS, is niet vermeld. Wel konden ondernemers uit alle branches de vragenlijst invullen en opsturen; deze hoefden niet concreet zaken te doen met het VK. SEO bevroeg 684 managers van Nederlandse bedrijven die “lokaal, landelijk of internationaal opereren”. De onderzoekspopulatie van SEO lijkt dus duidelijker afgebakend dan die van de andere drie onderzoeken.
Voorbereiding
Elk onderzoek geeft een ander beeld van de mate van voorbereiding op de brexit. Bij VNO-NCW zegt 35 procent van de respondenten nog helemaal geen voorbereidingen te hebben getroffen. Dit is aanzienlijk meer dan in de onderzoeken van de KvK en SEO (respectievelijk 14 en 15 procent).
Angst of hinder
Volgens VNO-NCW maakt 47 procent van de ondernemers zich ‘grote zorgen’ over de gevolgen van een no-deal brexit. Ook vrezen zij onder andere ‘gedoe aan de grens’, ‘importtarieven’ en ‘verlies aan omzet’. KvK en CBS stelden geen vragen over angst of hinder. Wel heeft de KvK gevraagd naar de verwachte effecten van de brexit. 28 procent schat deze in als ‘(zeer) goed’, 46 procent denkt er ‘neutraal’ over en 26 procent beoordeelt deze als ‘(zeer) slecht’. Van de respondenten van SEO zei ruim 55 procent niet of nauwelijks hinder te ondervinden van de brexit. Slechts 15 procent van hen gaf aan dat de brexit wel tot problemen leidt. Ook op dit onderdeel wijken de onderzoeken dus sterk van elkaar af.
Opvallend genoeg citeert Trouw Winand Quaedvlieg, hoofd van het Brusselse kantoor van VNO-NCW en MKB. Hij zegt dat de cijfers van CBS en KvK niet overeenkomen met de geluiden die hij van ondernemers hoort. Als ondernemers daadwerkelijk niet zo pessimistisch zijn als voorheen, vermoedt Quaedvlieg dat zij de mogelijke gevolgen van een no-deal brexit niet overzien. In Trouw zegt hij: “Ik kan me niet voorstellen dat ondernemers minder bezorgd zijn.”
Quaedvlieg lijkt van mening dat ondernemers een no-deal Brexit moeten vrezen. Deze uitingen vanuit VNO-NCW en de afwijkende cijfers doen vermoeden dat de vraagstellingen in hun enquête erop gericht zijn geweest ondernemers zich bewust te maken van dit gevaar.
Reacties
Volgens VNO-NCW was de enquête inderdaad vooral bedoeld als tussentijdse barometer en om ondernemers te wijzen op het belang van een goede voorbereiding. “Dat een no-deal dramatisch is, blijkt uit alle economische onderzoeken,” aldus woordvoerder Van Scherrenburg. “Die vrees meenemen als duiding in een persbericht is absoluut niet gek en in lijn met de mogelijke gevolgen.”
David Bremmer, verslaggever Economie van het AD, geeft bij navraag aan dat het AD dit artikel niet zelf heeft geschreven; het is vrijwel een op een overgenomen van het ANP. “Zeker de korte ANP-berichten – zoals deze – checken we niet. Van het ANP mag verwacht worden dat de basis goed is. Als ze dingen fout doen, komen ze bovendien vaak zelf al met een correctie, die wij dan weer overnemen. Dat is hier niet gebeurd.”
Marijn Wellink, chef Economieredactie van het ANP, bevestigt tegen Nieuwscheckers dat de verklaring vragen oproept. Volgens hem heeft de redacteur in kwestie zich laten leiden door de tekst in het originele persbericht, zonder contact met VNO-NCW op te nemen ter verificatie. “In de ideale situatie was dit artikel niet gepubliceerd.” Wellink laat weten naar aanleiding van deze check het proces intern nogmaals door te zullen nemen.
Conclusie
Het VNO-NCW-onderzoek dat het AD aanhaalt, onderbouwt onvoldoende de bewering dat Nederlandse ondernemers (die zakendoen met het VK) vrezen voor de brexit. Allereerst kan op basis van de enquête niet worden gesteld dat ondernemers de brexit ‘vrezen’. Ook zijn de enquêtevragen sturend. Verder hebben andere onderzoeken afwijkende, tegenstrijdige resultaten.
Daarnaast blijkt uit de reactie van VNO-NCW dat de enquête afgenomen is met de intentie vooral bij de eigen achterban te attenderen op de brexitproblematiek. Dat komt de validiteit van het onderzoek niet ten goede.
Tot slot blijkt dat het journalistieke proces van bronnenverificatie tijdens alle stappen niet is gevolgd. VNO-NCW trok overhaaste conclusies op basis van de enquête, het ANP nam deze zonder controle over in een nieuwsbericht en het AD kopieerde dit, opnieuw zonder verificatie.
Op basis hiervan kunnen wij niet bepalen of de bewering waar of onwaar is. Wij beschouwen deze dan ook als ongefundeerd.
