‘Vier op de tien vrouwen wordt dikker van dieet’, kopte de Standaard op 8 september 2010 op de online wetenschapspagina. Bron: The Daily Mail. De cijfers zijn gebaseerd op een enquête uitgevoerd door het Britse afslankprogramma Jenny Craig. Hoort dit bericht wel thuis onder het kopje wetenschap?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
De resultaten van de enquête zijn te vinden in het food:body:mind rapport op de site van Jenny Craig. Een voetnoot meldt dat het onderzoek is uitgevoerd onder een ‘willekeurige groep’ van 2000 vrouwen. Meer informatie over de methode ontbreekt. Dat de enquête door een afslankprogramma is afgenomen doet vermoeden dat de groep niet zo willekeurig is als wordt voorgedaan. Volgens de website van The Daily Mail gaat het om een groep vrouwen die regelmatig op dieet is. Hiermee wordt de uitspraak ‘6 op de 10 vrouwen ziet zichzelf als continu op dieet’, te lezen in het bericht van de Standaard, een lachertje.
Op eigen houtje
Uit de resultaten van de enquête blijkt dat veel vrouwen er een bepaalde manier van diëten op na houden, het Diet Dating Syndrome genoemd, oftewel dieet daten. Hanna Zijlstra, diëtist en psycholoog, legt uit wat dieet daten is: “Het komt vaak voor dat vrouwen afvalpogingen doen op eigen houtje. Meestal zijn ze daarbij te streng voor zichzelf. Na in een korte periode 5 kilo te zijn afgevallen, vervallen ze weer in oude patronen, en komen daarna weer snel aan. Het belangrijkste van een goed dieet is dat het je levensstijl geleidelijk moet veranderen, onder professionele begeleiding. Maar je moet nog wel normaal kunnen leven.” Zijlstra vindt het positief dat er onderzoek gedaan wordt naar vrouwen op dieet. Maar ze zet vraagtekens bij dit onderzoek omdat het niet objectief en onafhankelijk lijkt te zijn verricht.
Afslankprogramma Jenny Craig heeft er duidelijk belang bij dat vrouwen inzien dat professionele hulp de enige mogelijkheid is om af te vallen. De bedoeling is dat vrouwen voor die hulp bij Craig zelf aankloppen. De website van het programma laat daarover weinig twijfel bestaan: “Val 20 pounds (9 kilo) af voor slechts 20 dollar (14 euro)!” Maar wie het programma niet kent haalt deze informatie niet uit het bericht van de Standaard. Waarom heeft de wetenschapsredactie van de krant niet meer vraagtekens geplaatst bij dit onderzoek?
Betrouwbare krant
Navraag leert dat het bericht niet is geschreven door de wetenschapsredactie maar door Tinnie Brandt, een freelance journalist. Hoe is zij bij dit onderzoek terecht gekomen en welke bronnen heeft zij geraadpleegd? “Wij krijgen dagelijks nieuws binnen via The Daily Mail, dat wij dan gebruiken voor nieuwsberichten op onze website”, zegt Brandt. “The Daily Mail is een betrouwbare krant die zijn bronnen checkt. Natuurlijk proberen wij zelf ook zoveel mogelijk contact op te nemen met de genoemde bronnen, maar als meerdere bronnen genoemd worden of het bericht gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek, gaan wij er meestal vanuit dat het betrouwbaar is.”
Het schrijven over wetenschappelijk onderzoek is voor Brandt een uitzondering: “Ik ben geen wetenschapsjournalist, ik houd mij voornamelijk bezig met lifestyle.” In de praktijk worden veel berichten voor de wetenschapssectie op de website geschreven door ‘gewone’ journalisten, bevestigt Steven Stroeykens, coördinator wetenschap bij De Standaard: “De wetenschapsredactie schrijft voornamelijk artikelen voor papier, die ook wel online worden geplaatst. De online redactie schrijft veel korte berichten naar aanleiding van persberichten, ook over wetenschap.”
Dat is niet alleen zo bij de Standaard. Ook bij andere kranten heeft de website niet de hoogste prioriteit bij de wetenschapsredactie, bijvoorbeeld bij de Volkskrant. De wetenschapsredactie van die krant bestaat momenteel uit vier redacteuren, bij de Standaard zijn het er zelfs maar twee. “Natuurlijk zouden we meer tijd willen vrijmaken voor online publicaties,” zegt Stroeykens, “maar dat is erg lastig met zijn tweeën.”
Werkdruk
Tinnie Brandt schrijft 3 to 4 nieuwsberichten per dag voor Het Nieuwsblad en De Standaard. Daarnaast werkt ze nog voor andere media. Brandt: “Natuurlijk worden de stukken door een eindredactie gecheckt, maar het zijn er zoveel dat er geen tijd is om ze allemaal volledig na te kijken.” Daarmee is het probleem geschetst. Als er zo weinig tijd is om berichtjes te controleren voordat ze online komen te staan, zullen online berichten gebaseerd op quasi wetenschappelijk onderzoek in aantal toenemen. Zo komen berichten gebaseerd op ‘onderzoek’ van een afslankprogramma terecht onder het kopje wetenschap.
Terug naar het bericht over de vrouwen die dikker worden door een dieet. Daarin zit een kern van waarheid. Het Diet Dating Syndrome bestaat en speelt inderdaad veel mensen die proberen af te vallen parten. Goede voorlichting daarover is welkom. Niet op de wetenschapspagina maar in de sectie lifestyle.