Opvang in de regio tien tot dertig keer goedkoper dan asielopvang in Nederland?

Waar Baudet zijn claim op baseerde, is onduidelijk: ondanks herhaalde verzoeken van Nieuwscheckers laat Forum voor Democratie na de uitspraak te onderbouwen met bronmateriaal.

Opvangkosten in Nederland

Wie het vluchtelingenprobleem puur door een financiële bril bekijkt (hierover straks meer), moet in de eerste plaats de kosten in Nederland helder krijgen. Dat blijkt al lastig. Het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) is verantwoordelijk voor de opvang van asielzoekers en begeleidt ze naar een toekomst in Nederland of het land van herkomst. Volgens het laatste jaarverslag [pdf] bedroegen de kosten hiervan in 2018 ruim 578 miljoen euro. Het jaar ervoor ging het om 749 miljoen euro. Daarbij zijn kosten van onder meer huisvesting, levensonderhoud, gezondheidszorg en personeel inbegrepen.

Wat de kosten per asielzoeker zijn is niet precies te zeggen, omdat de tijd tussen asielverzoek en uitspraak per persoon erg kan verschillen. De Rijksoverheid rekent niettemin voor dat het gaat om ruwweg 30.000 euro per persoon per jaar.

Maar daarmee zijn niet alle kosten gedekt. Zo zorgt de politie voor registratie en beveiliging, de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) beoordeelt de asielverzoeken, de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) helpt bij de terugkeer van afgewezen vreemdelingen en advocaten staan afgewezen asielzoekers bij die naar de rechter stappen. Hoeveel geld dit alles kost, wordt niet centraal bijgehouden.

Kosten van opvang in de regio

Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zijn er wereldwijd zo’n 62 miljoen mensen op de vlucht. Van hen verblijft nu al meer dan 90 procent in de regio. Ongeveer 1 procent van hen vindt onderdak bij de UNHCR. Zo ondersteunt de organisatie Jordanië met de opvang van vluchtelingen uit Syrië, Irak, Jemen, Soedan en nog een aantal andere landen. In totaal gaat het om ongeveer 762.420 vluchtelingen, voor wie de UNHCR onderdak, voedsel, zorg, onderwijs en werkondersteuning verzorgt.

Dit kost de vluchtelingenorganisatie [pdf] in 2019 naar schatting zo’n 371,8 miljoen dollar, dus ongeveer 331.180.688 euro. Dat is ongeveer 434 euro per vluchteling. Flink minder dan het genoemde bedrag in Nederland. Maar die bedragen zijn niet één op één met elkaar te vergelijken, omdat niet precies dezelfde kosten zijn meegenomen in de berekeningen. Bovendien is de kwaliteit van de opvang totaal onvergelijkbaar. De vluchtelingenkampen van UNHCR barsten uit hun voegen en de omstandigheden zijn erbarmelijk.

Dat komt onder meer doordat de UNHCR draait op vrijwillige bijdragen van de donorlanden. Die beloven altijd vele keren meer geld dan ze uiteindelijk overmaken, vertelt Carolus Grütters, onderzoeker migratierecht van de Radboud Universiteit. De capaciteit van de kampen is veelal beperkt en zelfs aan basisvoorzieningen als riolering en schoon drinkwater is vaak gebrek. De kampbewoners hebben verder nauwelijks sociaal-economisch perspectief.

Leger inzetten

Als de westerse landen werkelijk humane opvang willen realiseren in de regio, dan heeft dat volgens Grütters nogal wat voeten in de aarde. ‘Je moet het in een bredere context bekijken. In de regio’s die het betreft zijn de problemen zo groot, dat het niet meer gaat om bescheiden bedragen. Wat je vaak ziet, is dat die kampen niet even blijven, maar zich over 25 jaar ontwikkelen tot een grote stad. Stel dat je zo’n stad uit de grond stampt, dan moet je je ook afvragen of het er veilig is. Ga je politie inzetten? Ga je ook rechters aanstellen? Je moet een enorme infrastructuur opzetten die niet alleen draait om opvang, maar om het opzetten van een hele maatschappij. Als je dat realiseert op het randje van gebieden waar mensen elkaar vaak de kop inslaan, dan is het niet onaannemelijk dat dit soort plaatsen met volstrekt andere kosten worden geconfronteerd. Hier in Nederland hoef je geen hele legereenheid in te zetten.’

John Morijn, onderzoeker Europese mensenrechten aan de Rijksuniversiteit Groningen, sluit zich hierbij aan. ‘Vaak gebeurt die opvang in instabiele landen, bijvoorbeeld Libië. Dan is het de vraag of het logistiek zo te regelen is dat het niet tot een bestorming van de kampen leidt. Bij de exclave van Spanje in Marokko, Melilla, klimmen mensen over de hekken om op Europees grondgebied te komen. Er zijn misschien kosten die je zou besparen omdat het leven daar goedkoper is, maar er zouden bijkomende kosten zijn door de noodzaak om veel zwaarder te beveiligen en te reguleren dan wat hier in Nederland nodig is.’

Juridisch onmogelijk

Maarten den Heijer, onderzoeker internationaal recht aan de UvA, deed onderzoek naar vluchtelingenopvang over de grenzen. Het beveiligingsprobleem is niet overal aan de orde, nuanceert hij. Zo vangt Turkije de vele Syrische vluchtelingen op in lokale gemeenschappen en niet, zoals Libanon en Jordanië, in grootschalige kampen die strikt gescheiden blijven van de rest van de samenleving. Een groter probleem is volgens hem, dat het terugsturen van vluchtelingen naar andere landen juridisch simpelweg onmogelijk is.

‘Deze discussie speelt al heel lang. Met Turkije heeft men voor eerst succes bereikt door dat land bereid te vinden zo massaal vluchtelingen op te nemen die anders voor Europa bestemd waren. Rutte heeft met andere Europese leiders geprobeerd dat model te kopiëren in Noord-Afrikaanse landen, maar men is er inmiddels achter dat dit daar niet gaat werken. Een land moet de mensen terug willen nemen, dat doen landen vaak niet als het mensen van een andere nationaliteit betreft.’

Een tweede probleem is dat rechters zullen toetsen of een land niet alleen fysiek veilig is, maar mensen ook sociaal-economisch perspectief, onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid biedt. Den Heijer: ‘Dat is nog steeds een van de grote discussiepunten ten aanzien van Turkije. De fysieke veiligheid en de basisbehoeften zijn wel gewaarborgd door de samenwerking tussen Turkije, de Europese Unie en de Verenigde Naties, maar als het gaat om het daadwerkelijk bieden van perspectief aan Syriërs – recht op toegang tot de arbeidsmarkt, Turks kunnen leren – dan zien we dat de Turkse overheid daar niet zo aan mee wil werken. Ze is bang voor verdringing van eigen mensen op de arbeidsmarkt.’

Door de kwestie puur te bekijken door een financiële bril, gaat Baudet niet alleen voorbij aan dit soort praktische en juridische obstakels, maar negeert de partij bovendien de verplichting die Nederland heeft ten opzichte van vluchtelingen volgens het VN-vluchtelingenverdrag, benadrukken alle drie de experts.

‘Je krijgt dan een soort campingvergelijking: wat kost kamperen op Lesbos in vergelijking met Zandvoort aan Zee?’, zegt Grütters. ‘Het gaat niet alleen om de fysieke opvang, maar ook om kernwaarden, om wat wij humaan noemen. Je vangt iemand op die in nood is en daar hangt een prijskaartje aan, maar daarnaast een reeks andere factoren die niet goed in geld uit te drukken zijn. Zaken zoals een gevoel van veiligheid en rechtvaardigheid. Als dat buiten beeld blijft, is het een scheve vergelijking. Het gaat om mensen, niet om dingen.’

Conclusie 

Het klopt dat vluchtelingen opvangen in de regio, afhankelijk van waar precies, veel goedkoper is dan in Nederland. Hoeveel goedkoper is niet precies vast te stellen omdat daar geen vergelijkbare cijfers over beschikbaar zijn. Maar de opvang in de regio is dan ook vele malen slechter, doordat er onder meer een gebrek is aan basisvoorzieningen als riolering en schoon drinkwater. Een puur financiële benadering van deze kwestie is bovendien problematisch, omdat het terugsturen van vluchtelingen praktisch en juridisch vaak onmogelijk is.