‘Barbecuevlees wemelt van de poepbacterie’. Deze onsmakelijke kop prijkte boven een nieuwsartikel van 16 september. Het bericht stelt dat barbecuevlees uit supermarkten “veelal niet diervriendelijk, besmet met schadelijke bacteriën en soms zelfs bijna bedorven” is. Er zouden “veel besmettingen met bacteriën” zijn aangetroffen, waaronder E. coli, beter bekend als de ‘poepbacterie’. Dat was althans de conclusie uit een onderzoek van Wakker Dier. Het klinkt ernstig, maar uit nader onderzoek van Nieuwscheckers blijkt het wel mee te vallen.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Het bericht, afkomstig van het ANP, was te vinden op alle grote online nieuwsmedia, waaronder de Volkskrant, Metronieuws, Trouw, Telegraaf en NU.nl. Het AD maakte het nog bonter: het dagblad kopte in de krant ‘Spontane abortus van besmet barbecuevlees’. In een van de vleesproducten was namelijk listeria aangetroffen, een bacterie die vooral gevaarlijk kan zijn voor zwangere vrouwen.
In de originele ANP-kop ontbrak de poepbacterie. Het persbureau koos voor het minder sensationele: ‘Barbecuevlees dieronvriendelijk en besmet’. Het bericht is gebaseerd op een persbericht van Wakker Dier. De kop lijkt rechtstreeks te zijn overgenomen van dat persbericht: ‘BBQ-vlees: dieronvriendelijk en besmet’.
Die conclusie is gebaseerd op twee onderzoeken in opdracht van Wakker Dier: naar welzijnskeurmerken op barbecuevlees en naar de voedselveiligheid daarvan. Het eerste onderzoek zou aantonen dat het barbecuevlees niet diervriendelijk is, het tweede dat het wemelt van de ziekmakende bacteriën en vaak bijna bedorven is. Dat eerste geloven we wel, maar het tweede onderzoek verdient het om eens goed tegen het licht gehouden te worden.
Onderzoeksmethode
In het ANP-bericht staat dat Wakker Dier voor dit onderzoek “ruim 1000 vleesproducten in acht verschillende supermarkten” heeft gekocht. Dit is niet correct. In verschillende supermarkten zijn ter plaatse 1.038 vleesproducten (waarvan 109 speciaal voor de barbecue) onderzocht op een keurmerk dat aangeeft hoe diervriendelijk het product is. Het onderzoek naar (schadelijke) bacteriën en sporen van bederf beperkte zich tot een steekproef van slechts 11 barbecueproducten, allemaal afkomstig uit dezelfde supermarkt. Niet erg representatief dus.
Een onafhankelijk gecertificeerd monsternamebedrijf kocht de vleesproducten, die vervolgens zijn onderzocht door geaccrediteerd laboratorium Eurofins. “Wij hebben instructies gegeven wat ze moesten onderzoeken, maar verder hebben we het helemaal uit handen gegeven”, aldus Wakker Dier-campagneleider Sjoerd van der Wouw. De onderzoekers presenteerden de resultaten vervolgens aan de dierenwelzijnsorganisatie, die op basis daarvan het onderzoeksrapport schreef.
Dat het ANP-bericht de onderzoeksmethode onjuist weergaf, had Van der Wouw gezien, maar hij vond dat niet relevant genoeg om te corrigeren: “Het is nu ook al verspreid, dus er zijn ook niet veel mogelijkheden om het nog aan te passen.” Bovendien klopte volgens hem de strekking van bericht wel, namelijk dat barbecuevlees ‘dieronvriendelijk en besmet’ is.
Bedorven
Het persbericht van Wakker Dier stelt dat een deel van het vlees bijna bedorven was. Maar uit het onderzoeksrapport blijkt het “niet helemaal eenduidig waar de grens ligt voor wanneer voedsel bedorven is.” Om een indicatie te geven van de algemeen aangenomen grenzen van bederf worden verschillende bronnen aangehaald, zoals Scienta Nova (adviesbureau voor de voedingsmiddelenindustrie), de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), Wageningen Universiteit, handboeken over microbiologie en de Consumentenbond.
“Belangrijk hierbij is op te merken”, staat in het rapport, “dat een overschrijding van deze grenswaarden niet betekent dat er direct een gevaar is voor de voedselveiligheid, maar wel dat de voedselkwaliteit in het geding is.” Een belangrijke nuance, die we niet terugvinden in het persbericht, noch in het ANP-bericht. Wakker Dier stelt vervolgens dat de grenzen die de aangehaalde bronnen noemen bij drie van de 11 onderzochte vleesproducten wel werden overschreden, maar dat er inderdaad geen sprake is van wetsovertreding. Dat het vlees bijna bedorven was, is dus discutabel.
‘Poepbacterie’
En de poepbacterie dan? Het gaat om de E. coli-bacterie die voorkomt in de dikke darm van zoogdieren. De E. coli-bacterie wordt volgens talloze onderzoeken en berichten zo’n beetje overal aangetroffen: op je kleding, handtas, telefoon en zelfs op je tandenborstel. Steevast wordt de bacterie dan aangeduid als ‘poepbacterie’.
Het ANP noemt E. coli een ‘potentieel schadelijke bacterie’, maar dat wekt niet helemaal de juiste indruk. In principe is E. coli namelijk een goedaardige bacterie: de meeste varianten zijn onschuldig. Wakker Dier erkent in het onderzoeksrapport dat de schadelijke E. coli-varianten niet in het onderzochte vlees zijn aangetroffen.
Daarnaast geeft Wakker Dier toe dat volgens de wet de E. coli-bacterie gewoon in vleeswaren mag zitten. Alleen de ziekmakende variant wordt beboet. Onafhankelijk voedselveiligheidsspecialist IJsbrand Velzeboer van Scienta Nova bevestigt dit. “De schadelijke variant kan zorgen voor nierschade tot totale nieruitval. Als deze variant in je vlees zit krijg je een boete van de NVWA. Dat wordt ook gehandhaafd.”
ESBL’s, campylobacter en listeria
Verder werden op iets minder dan de helft van het namens Wakker Dier onderzochte kippenvlees ESBL’s en campylobacter aangetroffen, een potentiële bron van voedselinfecties. Maar volgens de NWVA is ook dat gewoon toegestaan. De voedselautoriteit legt de nadruk op het hygiënisch bereiden en goed verhitten van kippenvlees, wat vrijwel alle ziekmakers doodt.
De ‘spontane abortus’ veroorzakende listeria-bacterie, die bij zwangere vrouwen inderdaad een miskraam of vroeggeboorte kan veroorzaken, werd éénmaal aangetroffen, op een kipsaucijs, maar wederom niet in een concentratie die de EU-hygiënerichtlijn overschrijdt.
Kritiek sneuvelt in eindredactie
De auteur van het ‘spontane abortus’-bericht in het AD laat Nieuwscheckers weten dat hij niet blij was met de kop boven zijn stuk en überhaupt met de wijze waarop het is geredigeerd. In het originele stuk was de nodige kritiek op het onderzoek wel verwerkt, maar dat is gesneuveld in de eindredactie.
De ANP-journalist was niet bereikbaar voor commentaar. Het is in ieder geval duidelijk dat zij het onderzoeksrapport van Wakker Dier niet goed heeft gelezen en ook niet heeft gecheckt of wat beweert wordt wel klopt. De onjuiste en misleidende informatie in het bericht ging vervolgens een eigen leven leiden, zo blijkt uit de grootschalig overgenomen kop ‘Barbecuevlees wemelt van de poepbacterie’.
Wakker Dier was in ieder geval tevreden met de media-aandacht: “Ons beleid is dat zonder mediadruk niets verandert.”