“Het schandaal dat heel Nederland schokte. Wat gebeurde er met hem nadat de camera’s uitgingen?”, valt te lezen op reclamebeelden die op X verspreid worden. De laatste weken gaan deze teksten gepaard met afbeeldingen van PVV-leider Geert Wilders die geboeid wordt afgevoerd. Eerder waren vergelijkbare advertenties te zien waarin hetzelfde gebeurt met voormalig NSC-leider Pieter Omtzigt. Of posts waarin NAVO-baas Mark Rutte en premier Dick Schoof een telefoon met een beleggingsapp vasthouden.
Als we op deze advertenties klikken, komen we uit op een website die als twee druppels water lijkt op die van het Algemeen Dagblad (AD). Alleen het lettertype verschilt. Er is een artikel te lezen waarin De Nederlandsche Bank Geert Wilders aanklaagt over opmerkingen die hij gedaan zou hebben tijdens een interview bij WNL. In het nepinterview vertelt Wilders hoe hij rijk is geworden met cryptohandel via een online platform, volgens hem een manier waarmee iedereen snel rijk kan worden. Het interview wordt dan onderbroken door De Nederlandsche Bank en eindigt met een verslag van een “nieuwsredacteur” die uitlegt hoe het platform werkt en winst genereert.
Soms popt op deze pagina een Engelse reclametekst op die vraagt of we rijk willen worden door middel van een verder niet-genoemde ‘tool’. Als we op deze pop-up of enige andere link of afbeelding op de pagina klikken, belanden we op de site van het platform voor cryptohandel dat in het nepinterview werd aangeprezen. Dat platform wordt door oplichters gebruikt om slachtoffers geld afhandig te maken terwijl ze denken dat ze rijk worden van handel in cryptomunten. De paginalink en de naam van het cryptoplatform veranderen telkens: soms heet het bijvooorbeeld DornoxTrader 1.8 Force en dan weer ZavonixTrader 7.1 Force.
Hoe zit de reclame in elkaar?
Dat hier van alles aan rammelt, is duidelijk. De man die Wilders ‘interviewt’ wordt in de tekst James Gorman genoemd, waarmee waarschijnlijk de Amerikaans-Australische bankier wordt bedoeld die zich ooit gematigd positief uitliet over bitcoin. De interviewer op de foto’s is echter WNL-presentator Rick Nieman, tijdens een interview uit 2021 met Geert Wilders over asielzoekers.
Verder bevat het artikel veel kromme zinnen, waarschijnlijk automatisch uit het Engels vertaald, wordt “ingelogd” gespeld als “inge loogd” en bevat het een X-post van Geert Wilders die duidelijk bewerkt is als we hem vergelijken met een echte post van Geert Wilders.
De rest van de neppagina heeft reacties van nepgebruikers die dezelfde oplichterij aanprijzen als Wilders zogenaamd doet in het artikel. In de zijlijn van de neppagina staan titels van echte AD-artikelen, zoals deze en deze. Beide zijn geschreven op 7 februari 2023, waarschijnlijk de datum waarop de neppagina in elkaar is gezet. Kijken we in de broncode van de pagina, dan zien we herhaaldelijk de kop “Nederlandse bank klaagt Chantal Janzen aan voor haar opmerkingen in live tv-programma”, wat erop duidt dat de ‘geïnterviewden’ op dit soort pagina’s steeds veranderen.
De foto’s van gearresteerde politici op X zijn natuurlijk ook nep. Een aantal lijkt het product van AI, zoals de afbeeldingen van Mark Rutte en Dick Schoof. De foto’s met Geert Wilders en Pieter Omtzigt zijn echter het resultaat van knip-en-plakwerk: de gezichten van de politici zijn uit foto’s gesneden en in foto’s van arrestaties of rechtszaken geplakt. Onderstaande reclame met Geert Wilders is bijvoorbeeld een combinatie van een foto van Wilders en een rechtbankfoto van een Amerikaan die in 2014 werd veroordeeld voor het doden van een politiehond.
De accounts die deze berichten verspreiden zijn allemaal geverifieerd (ze hebben een ‘vinkje’) en lijken verschillende nationaliteiten te hebben. Ze waren jaren geleden actief maar posten nu niets meer. Sommige lieten voor het laatst berichten achter in 2009 of 2010. Waarschijnlijk gaat het om accounts die lang inactief geweest zijn en gehackt zijn door oplichters. De advertenties zelf zijn overigens niet zichtbaar op de profielen, omdat het reclamesysteem van X zo ontworpen is [pdf]: advertenties zijn alleen zichtbaar voor de beoogde doelgroep.
De spamaccounts linken aanvankelijk naar onschuldig ogende sites over voetbal, mode, films of reizen zoals travelaventra.com, sportfables.com of trendclassico.com, maar plaatsen later in dezelfde advertentie een link naar de nagemaakte AD-pagina. De ‘gewone’ sites staan geregistreerd op Kalfkofnsvegur 2 in Reykjavik. Dit adres is bekend om de vele identiteitsdieven, ransomewaremakers en oplichters die er gebruik van maken om hun identiteit online te verbergen.
Wat doet X tegen de advertenties?
Mogelijk verwijzen de spamaccounts eerst naar ogenschijnlijk legitieme sites om controles van X te omzeilen, waarna ze aan hun oplichting beginnen. De advertenties gaan namelijk in tegen de gebruikersvoorwaarden voor het plaatsen van reclame op X, want gesponsorde content op het platform mag niet onwaar of misleidend zijn, en dat is het nepinterview wel.
X treedt op tegen een deel van de accounts die de reclames plaatsen, aangezien sommige van de accounts die we tegenkwamen werden verwijderd voor het schenden van de community guidelines. Aan de andere kant wordt tegen een deel van dit soort accounts ogenschijnlijk niets gedaan en hun reclames gaan al maanden rond op het platform. We hebben een van de reclameberichten en twee accounts gerapporteerd bij X, maar daar niets over terug gehoord. Hetzelfde geldt voor vragen die we aan X stelden over deze vorm van oplichting.
Voor een gedetailleerder beeld kunnen we terecht bij het Ads Repository van X, waar het mogelijk is om rapporten op te vragen over accounts die reclames verspreiden op het platform. Zo kunnen we zien hoeveel reclames die profielen gekocht hebben en of er tegen die reclames actie ondernomen is door X. Ook kunnen we het bereik van de advertenties zien en hoeveel impressies ze hebben opgedaan. Bereik geeft aan hoeveel verschillende accounts een reclame gezien hebben, terwijl het aantal impressies aangeeft hoe vaak een reclame in totaal getoond is. Hieronder hebben we de cijfers over een aantal van de accounts die de advertenties verspreiden op een rij gezet.
Hieruit kunnen we zien dat de reclames door tien- tot honderdduizenden X-accounts gezien zijn en bijna net zo vaak getoond zijn. Ze mikken op Nederlanders boven de 35 (en sinds 2 mei: op Nederlandse mannen boven de 25). En X onderneemt in de meeste gevallen geen actie tegen de reclames. Als dit wel gebeurt, dan valt uit de rapporten te lezen dat de reclames verwijderd zijn voor het schenden van de voorwaarden van X, het aanbieden van niet toegestane goederen of het aanbieden van onveilige of illegale producten.
In de rapporten lezen we ook dat de meeste van de reclames maar voor een dag ingekocht worden. Waarschijnlijk is het voor X lastiger om de malafide accounts aan te pakken doordat de afzonderlijke advertenties zo vluchtig zijn.
Een terugkerend en internationaal fenomeen
X is niet het enige socialemediaplatform dat lijdt onder dit soort advertenties. In 2020 waren op Facebook advertenties te zien waarin mediamagnaat John de Mol cryptomunten aanprees. De Mol spande een rechtszaak aan tegen Facebook en Facebook kreeg opdracht om de advertenties te verwijderen. Rond dezelfde tijd werd een andere juridische strijd gevoerd tegen Google omdat bitcoinadvertenties te zien waren waarvoor naam en uiterlijk van journalisten en mediapersoonlijkheden zoals Alexander Klöpping, Arjen Lubach en Jort Kelder waren misbruikt.
Dit jaar schreef NU.nl over een vergelijkbare advertentiecampagne op YouTube en de nieuwsfeed van Google. Hierin prijzen bekende Nederlanders als Eva Jinek en Anna Nooshin cryptoplatformen aan en worden de websites van het AD en NU.nl nagebootst, zoals ook het geval is bij de reclamecampagne op X.
Wij brachten die campagne onder de aandacht van Rennie Rijpma, hoofdredacteur van het AD. Het probleem speelt al jaren, mailt Rijpma: “DPG Media, de uitgever van het AD, is er voortdurend over in contact met techplatformen die de nepadvertenties verspreiden. Deze worden dan verwijderd, maar vrijwel tegelijkertijd worden er dan nieuwe geplaatst.” Ook voeren de juristen van het AD er continu strijd tegen, maar het lijkt volgens Rijpma onmogelijk om het probleem uit te roeien.
Ook in andere landen zijn dit soort reclamecampagnes een probleem. In de broncode van de vervalste AD-pagina vonden we een link naar een Italiaanse versie van het nep-interview, waarin de mediapersoonlijkheid Myrta Merlino wordt ‘aangeklaagd door de Banca d’Italia’ omdat ze reclame maakt voor handel in cryptomunten. In een van de varianten ging het om een vervalste pagina van La Repubblica, waarop Merlino op het vliegveld werd gearresteerd met een koffer vol met geld.
Kennelijk is de AD-pagina deels een gerecyclede, vervalste Italiaanse nieuwspagina. Een aantal van de nepcomments onderaan de pagina is van mensen met Italiaanse namen. Ook vonden we in de broncode het Italiaanse origineel van een van de enthousiaste getuigenissen (‘Een vriend heeft al een groot bedrag verdiend. Ik heb me ingeschreven en wacht op een telefoontje van de manager :)’)
In Zwitserland verwijzen advertenties met presentatrice Mona Vetch naar websites die die van Zwitserse kranten nabootsen. En Colombia is slachtoffer van reclames waarin journaliste Vicky Dávila en politicus Gustavo Bolívar crypto aanprijzen. In dat laatste geval lijken de reclames erg op die van Nederlandse politici. Ook in Frankrijk was het raak de afgelopen maanden.
Verdienmodellen en internationale oplichters
Wie zit hier achter? Radar (AVROTROS) maakte eind vorig jaar een aflevering over de frauduleuze reclames die rondgingen op Google en Instagram. Hier kunnen we zien dat de reclames veel slachtoffers maken en dat er miljoenen dollars aan de oplichterij wordt verdiend.
Ethisch hacker Wouter van Dongen heeft voor Radar onderzoek gedaan naar de groep achter de reclames en wist toegang te krijgen tot hun systemen. Daaruit bleek dat zij inderdaad in meerdere landen opereren en de meeste slachtoffers maken in Zwitserland en Canada. Hij heeft ook de identiteit van een aantal mensen achter de operatie achterhaald: het gaat om Russen. Verder kwam hij ook uit op andere landen zoals Israël, de Maagdeneilanden, Cyprus, Engeland, Bulgarije en Polen, waar onder andere geld wordt witgewassen. Van Dongen liet aan Nieuwscheckers weten dat dezelfde groep oplichters waarschijnlijk ook achter de advertenties met politici op X zit.
Een ander aspect is dat de techplatformen veel geld verdienen aan de nepadvertenties. Volgens de uitzending van Radar verdiende Meta, het moederbedrijf van Facebook en Instagram, er 60 miljoen dollar aan in een jaar tijd. Tegen het AD vertelde Jort Kelder tijdens zijn rechtszaak tegen Google ook dat het bedrijf de drempel om te adverteren niet wou verhogen, omdat het anders ingewikkelder wordt om te adverteren en het dan geld misloopt. Ook het verdienmodel van de platformen faciliteert dus dit soort nepadvertenties waarin beroemdheden crypto aanprijzen.
