Pulpnieuwssites met onbekende namen als Trendnieuws en Viraal Vandaag bereiken dankzij hun Facebookpagina’s miljoenen Nederlanders. Berichten van die pagina’s worden veel vaker gedeeld en geliket dan berichten van pagina’s van bekende nieuwsmedia als De Telegraaf, NOS en NU.nl. Meer dan 5 miljoen Nederlandse Facebookgebruikers hebben wel eens een post van een pulpnieuwssite op Facebook geliket, gedeeld of becommentarieerd.
Dat blijkt uit onderzoek dat Nieuwscheckers deed met het Leiden Institute of Advanced Computer Science (LIACS) van de Universiteit Leiden. We analyseerden met datamining meer dan 117 duizend Facebook-berichten die tussen januari 2013 en december 2017 werden gepubliceerd op de Facebookpagina’s van pulpnieuwssites en van bekende nieuwsmedia. We keken onder meer naar het aantal keren dat berichten op Facebook werden gedeeld, geliket en becommentarieerd.
Onder pulpnieuwssites verstaan we sites die zogeheten ‘junk news’ (naar analogie van ‘junk food’) serveren: van lage journalistieke kwaliteit (veel kopiëren van andere bronnen, geen eigen onderzoek, geen factchecking), geproduceerd door onbekende mediamerken (zoals Trendnieuws, Viraal Vandaag), met sensationele inhoud en gebruik van clickbait-koppen (zoals: Albert Heijn medewerker krijgt kopstoot en klap van klant. En dan doet hij…). De Facebookpagina’s van deze sites publiceren daarnaast ook poezenplaatjes, memes en tegeltjeswijsheden.
Pulpnieuws is niet hetzelfde als nepnieuws. Wel publiceren pulpnieuwssites regelmatig verzonnen berichten van het type ‘Vrouw bevalt in één keer van elf baby’s’, ‘Paardenbloemthee is honderd keer effectiever dan chemotherapie’ en ‘Populaire kamerplant doodt kinderen binnen één minuut’.
Cruciale rol voor Facebookpagina’s
Het doel van pulpnieuwssites is geld verdienen met ‘viraal succes’: veel publiek bereiken doordat mensen berichten op sociale media naar elkaar doorsturen. Facebookpagina’s zijn voor deze sites cruciaal: daar brengen ze hun berichten onder de aandacht, in de hoop dat ze veel geliket en gedeeld gaan worden.
In de door ons onderzochte periode (2013-2017) zijn er steeds meer Facebookpagina’s van pulpnieuwssites bij gekomen. In 2013 en 2014 waren er slechts enkele actief, maar eind 2017 waren het er meer dan vijftig. Sommige pulpnieuwsites hebben Facebookpagina’s met honderdduizenden likes en enkele hebben meer likes dan de Facebookpagina’s van bekende nieuwsmedia. Zo heeft Ongelooflijk bijna een miljoen likes en Trendnieuws bijna 920 duizend. De bekende nieuwsmedia met de meeste likes op hun Facebookpagina’s zijn NU.nl (bijna 600 duizend likes), RTL Nieuws (bijna 660 duizend likes) en NOS (ruim 780 duizend likes).
Pulpnieuwssites zijn in deze periode steeds meer berichten via hun Facebookpagina’s gaan verspreiden. Vanaf 2013 was er een gestage toename naar 2000 posts per maand begin 2017, en een gigantische toename eind 2017, naar meer dan 6000 berichten per maand. De berichtenstroom op de Facebookpagina’s van de bekende nieuwsmedia bleef in dezelfde periode tamelijk stabiel: rond de 970 per maand.
Miljoenen likes
Van de meer dan 10 miljoen Nederlandse Facebookgebruikers hebben 5,3 miljoen verschillende gebruikers minstens één keer een post van een pulpnieuwssite op Facebook geliket, gedeeld of becommentarieerd. Meer dan 4 miljoen likete of deelde een post en meer dan 3 miljoen lieten een reactie achter.
Posts van pulpnieuwssites krijgen op Facebook veel meer likes, shares en reacties dan die van de bekende nieuwsmedia. Per post op Facebook halen pulpnieuwssites gemiddeld 429 likes, en nieuwsmedia 363. Als het gaat om reacties scoren pulpnieuwssites twee keer zo hoog als nieuwsmedia: 165 versus 80. Ook worden posts van pulpnieuwssites veel vaker gedeeld: gemiddeld 158 keer, tegenover 73 keer voor nieuwsmedia.
Advertenties
In de onderzochte periode nam het aantal reacties, likes en shares voor posts van zowel pulpnieuwssites als bekende nieuwsmedia toe, maar voor pulpsites veel sterker. Sinds de zomer van 2017 zien we echter een afname van reacties, shares en likes. Dat is opmerkelijk, want de pulpnieuwspagina’s zijn juist actiever geworden met het publiceren van posts: ze zijn steeds meer gaan posten. Dit zou erop kunnen wijzen dat maatregelen van Facebook ervoor zorgen dat posts van deze sites minder vaak opduiken in de timeline van Facebookgebruikers.
De pulpnieuwssites verdienen geld als mensen doorklikken naar de websites, waar advertenties staan, onder meer van Google AdSense, het advertentieprogramma van Google. Maar ook van andere advertentiebureaus, zoals RevContent. We kwamen op de pulpnieuwssites advertenties tegen van bekende bedrijven als NS, KPN, KLM en Blokker, en organisaties zoals Defensie. Saillant was de advertentie van het Spaarne Gasthuis op een pulpnieuwssite over gezondheid. Ook saillant waren de advertenties die we tegenkwamen van gerenommeerde nieuwsmedia als NRC, Vrij Nederland en Elsevier, die zodoende meebetalen aan deze bedrijfstak.
Verantwoording: Hoe hebben we het onderzoek gedaan?
Toen we in 2017 als factcheckers samenwerkten met Facebook [[noot: de samenwerking is begin 2018 opgeschort.]], kwamen we regelmatig berichten tegen van websites die we niet kenden, maar die wel een groot bereik haalden. Zo werd het verzonnen bericht dat asielzoekers een hondje hadden mishandeld, meer dan 50 duizend keer gedeeld op Facebook. We besloten om deze websites te verzamelen. Ook verzamelden we de bijbehorende Facebookpagina’s. Dat waren er 63.
We hebben alle posts gedownload die op deze Facebookpagina’s zijn gepubliceerd tussen januari 2013 en december 2017. We deden hetzelfde voor posts op Facebookpagina’s van 20 mainstreammedia zoals NU.nl, NOS, AD, De Telegraaf, etc.
Voor de Facebookpagina’s van de pulpnieuwssites konden we precies bepalen welke mensen een reactie hadden gegeven of een post hadden geliket of gedeeld. Deze data hebben we helaas niet voor de mainstreammedia, omdat we deze data later hebben verzameld en Facebook deze optie inmiddels afgesloten had.
We weten helaas niet hoeveel mensen de berichten van de Facebookpagina’s van pulpnieuwssites hebben gezien en hebben doorgeklikt naar de sites, omdat die gegevens niet publiekelijk beschikbaar zijn. Het is aannemelijk dat het aantal mensen dat een bericht van een pulpnieuwssite op zijn of haar Facebook-tijdlijn heeft gezien, nog veel groter is dan het aantal mensen dat zo’n bericht heeft geliket, gedeeld of becommentarieerd.
Een belangrijke nuance, die ontbrak in een eerdere versie van dit bericht, is dat de engagement-cijfers (de aantallen reacties, shares en comments) van de berichten op Facebookpagina’s die pulpnieuwssites promoten, alle posts betreffen, dus zowel die met links naar de websites als de poezenplaatjes en memes.
De studie is ingediend bij een wetenschappelijk tijdschrift en verscheen als pre-publicatie op arXiv:
Peter Burger, Soeradj Kanhai, Alexander Pleijter & Suzan Verberne: The reach of commercially motivated junk news on Facebook.
Update 24 januari 2019, 16:30 uur
Aanvankelijk noemde we in dit artikel NU.nl (bijna 600 duizend likes) en NOS (bijna 780 duizend likes) als nieuwsmedia met de meeste likes op hun Facebookpagina. Dat was niet correct: De Facebookpagina van RTL Nieuws heeft meer likes (namelijk bijna 660 duizend) dan NU.nl. Dat hebben we aangepast in dit artikel.