Rudy Bouma (Nieuwsuur): “Ik kan het niet laten om de bullshit te debunken die op mijn tijdlijn verschijnt”

‘Mijn god, peilde Nieuwsuur echt de connectie tussen 5G en het coronavirus?’

Dat kreeg Rudy Bouma te horen toen hij voor het actualiteitenprogramma een reportage ging maken over coronacomplottheorieën. Zijn strijd tegen fake news wordt lang niet altijd toegejuicht.

Inmiddels is het belang van die strijd vanzelfsprekend. Tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen verdienden Macedonische trollen geld aan desinformatie, terwijl het inmiddels verkozen Tweede Kamerlid Freek Jansen bekend staat om zijn verwijzingen naar extreemrechtse complottheorieën. En ja, iedereen kent wel iemand die zijn eigen ideeën over corona is gaan geloven.

Bouma wil iets betekenen in deze ontwikkelingen. Als Nieuwsuur-verslaggever houdt hij zich al ruim vier jaar bezig met nepnieuws, desinformatie en online radicalisering. Sinds afgelopen jaar zijn daar de coronacomplottheorieën bijgekomen. Zijn gezicht is inmiddels welbekend op het YouTubekanaal van Nieuwsuur, waar legio van zijn reportages zijn te vinden.

Daar blijft het niet bij, want hij plaatst ook regelmatig tweets van anti-vaxxers die de strijd met covid hebben verloren. Het is een signaal naar de hardliners, maar ook naar de twijfelaars. Vooral voor de laatste categorie zet hij zich in. “De zwijgende meerderheid die desinformatie en misinformatie langs ziet komen en er stilletjes door beïnvloed wordt: daar doe ik het voor.”

Hij is blij dat zijn werk de afgelopen jaren meer gewaardeerd wordt. “Wat ik fijn vind, is dat andere factcheckers mijn debunks gebruiken in reactie op twitteraccounts die desinformatie verspreiden.” Op deze manier verspreidt de waarheid zich als een olievlek.

Waar voorheen een factcheck meestal minder goed werd gelezen dan het fake news zelf, is dat nu volgens Bouma veranderd. “Ik zie steeds vaker dat het andersom is, omdat meer mensen doorhebben dat mensen vaak maar wat lullen. Al zie je nog steeds dat kleine accounts met een hoax duizend retweets kunnen krijgen.”

Niet iedereen is blij met het werk dat Bouma verzet. In zijn inbox vindt hij vaak verwensingen  die juridisch gezien geen bedreiging zijn, maar wel zo overkomen. “Jouw tijd komt nog wel. Jij komt nog voor het tribunaal. In die trant. Ik ben zeker niet bang, maar het voortdurende demoniseren doet je wel wat. Het is irritant. Het maakt iets in je los. Het laat me niet compleet koud.” Dat verklaart ook waarom de gemaakte portretfoto zo saai is. Bouma’s woonadres is geheim en dat moet zo blijven.

De grootste verspreiders van Nederlands nepnieuws zijn volgens Bouma namelijk gewoon Nederlanders. Zij plaatsen de berichten uit eigen overtuiging en niet omdat ze door China of Rusland worden betaald. Bouma maakt zich vooral zorgen als zulke mensen zich gaan organiseren, want dan verspreidt het nepnieuws zich snel en systematisch.

Het Digitale Leger is daar een voorbeeld van. Inmiddels heeft deze groep zich dit voorjaar opgeheven. “Via Telegramgroepen werden daar voorgefabriceerde berichten en memes verspreid, die bedoeld waren om ze trending te maken.”

Volgens Bouma is het Digitale Leger geen uitzondering. “Je ziet nu steeds vaker Nederlandse hashtags viraal gaan waar je geen natuurlijke tendensen in terugziet. Als er dan buitenlandse accounts in mee gaan, weet je dat er een bepaalde organisatie achter zit. Maar het blijft lastig om daar een vinger achter te krijgen.”

Ondertussen zit een ongeluk in een klein hoekje. De geloofwaardigheid van een journalist staat tegenwoordig snel op het spel. “Ik ben iemand die zo accuraat mogelijk probeert te zijn en dat moet ook wel. Iedereen zit op me te loeren. Iedereen zit te wachten totdat ik een fout maak.”

Daarom vindt Bouma naast accuratesse zelfbeheersing een vereiste voor een journalist in zijn vakgebied. Zo deed hij voor Nieuwsuur in het voorjaar van 2020 onderzoek naar complottheorieën rond corona. Een van de onderzochte vragen was of Nederlanders geloofden dat het coronavirus als chemisch wapen in een laboratorium ontwikkeld was. Omdat deze vraag was opgenomen in het onderzoek gingen trollen, politici en populistische opiniemakers ervan uit dat Bouma de lab leak-theorie als een complottheorie zag.

Toen Joe Biden vervolgens besloot om een onderzoek in te stellen naar deze theorie, kreeg Bouma alle eerder genoemde groepen mensen over zich heen. Hij weet wat er toen gebeurde nog goed na te vertellen. Luidkeels speelt hij het na: “En Rudy? Zie je wel? Het is toch zo. Jij zei dat het een complottheorie was!”

De verleiding was voor hem groot om er op in te gaan, maar dat heeft hij niet gedaan. “We hebben in de maanden daarna onze eigen reportage gemaakt en daar zorgvuldig alle kanten aan het woord gelaten. Toen we dat project hadden afgerond en uiteindelijk bleek dat het Amerikaanse onderzoek niets had opgeleverd, hoorde je de trollen niet meer. Dat was mijn revanche.”

Maar het gaat Bouma niet om het gevecht. Uiteindelijk hoopt hij dat de Nederlander kwaliteitsjournalistiek meer gaat vertrouwen. “Ik hoef niet iedere maand bij De Balie te discussiëren over de impact van fake news. Ik wil gewoon aan de twijfelaar laten zien hoe een verhaal tot stand komt: wat de redenen zijn dat we iets plaatsen, of juist niet.” Transparantie is daarom voor hem een derde leidmotief.

Uiteindelijk is de strijd tegen fake news nog lang niet gestreden. Dat is voor Bouma ook de reden om niet met dit werk stoppen. “Vrienden vragen me weleens: waarom blijf je dit toch doen? Mijn antwoord is dan dat ik het niet kan laten om bullshit te debunken als die op mijn tijdlijn verschijnt.”

Wie Bouma op Twitter volgt, weet dat je hem daar op een zaterdagavond in een openbaar groepsgesprek kan tegenkomen. Zelfs dan gaat hij het gesprek aan met een wildvreemde die het begrip waarheid in twijfel trekt. Niet omdat hij dan weekenddienst heeft, hij doet het in zijn vrije tijd. Meer Rudy Bouma dan dat krijg je het misschien ook niet.