Als vrouw kun je maar beter niet in Lelystad wonen. Het sterftecijfer onder Lelystadse vrouwen ligt namelijk maar liefst 17 procent hoger dan in de rest van het land, zo meldde de NOS op 28 oktober 2010. Roken, overgewicht en diabetes zijn de boosdoeners, volgens de NOS. Maar leven de vrouwen in Lelystad echt zo ongezond? En hoe zit het dan met de mannen?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Naast de NOS berichtten ook landelijke media als De Telegraaf, Nu.nl, De Pers en Hart van Nederland over het hoge sterftecijfe, evenals de Krant van Flevoland, Flevopost en Omroep Flevoland.
Volgens een analyse van de sterftecijfers en een bijbehorend adviesrapport, beide van de GGD Flevoland, lag het sterftecijfer van Lelystadse vrouwen vorig jaar nog ‘slechts’ 13 procent boven het landelijk gemiddelde. De stijging naar 17 procent zou dus pas afgelopen jaar gebeurd zijn. “Nee, dat klopt niet”, zegt Nienke Blokker van de GGD Flevoland. “Beide getallen zijn tot stand gekomen over een periode van drie jaar.” Is er een aanwijsbare oorzaak voor de vier procent stijging? Blokker: “We hebben hier geen verklaring voor.”
Lager sterftecijfer
Volgens tabellen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) ligt het relatieve sterftecijfer van Nederlandse vrouwen op 8,3 en van Nederlandse mannen op 8,0. In Lelystad ligt het cijfer bij vrouwen op 6,2 en bij mannen op 6,5. Dit cijfer geeft het aantal overledenen per duizend van de gemiddelde bevolking weer. Het sterftecijfer onder Lelystadse vrouwen zou volgens het CBS dus zelfs lager liggen dan onder vrouwen uit heel Nederland. Een medewerker van het CBS bevestigde dit: “Het sterftecijfer van Lelystad, zowel voor mannen als voor vrouwen, ligt al jaren onder het landelijk gemiddelde.”
Of toch hoger
De onderzoekers van de GGD Flevoland plukten de cijfers echter niet uit de lucht. Uit de eerder genoemde analyse blijkt dat zij geen gebruik maakten van sterftecijfers, zoals de media meldden, maar van de Standardized Mortality Ratio (SMR). “Deze is gebaseerd op de ruwe sterftecijfers die ook door het CBS worden gebruikt, welke weer zijn gebaseerd op de doodsoorzakenformulieren die door artsen worden ingevuld bij overlijden”, zegt de GGD Flevoland. “ De SMR betreft het toepassen van de leeftijd- en geslachtspecifieke sterftekansen van de standaardpopulatie, in ons geval Nederland, op de bevolking van de gemeente.”
Met dit cijfer als maat scoren Lelystadse vrouwen inderdaad opvallend hoger dan het landelijk gemiddelde.
Oorzaken
Een van de belangrijkste oorzaken van het grote verschil in SMR is roken. Volgens epidemioloog dr. Anton Kunst, verbonden aan het AMC, zijn maatregelen tegen roken altijd goed. “Roken is namelijk de belangrijkste vermijdbare oorzaak van voortijdige sterfte.” Maar of een antirookcampagine kan helpen het hoge sterftecijfer onder Lelystadse vrouwen terug te dringen betwijfelt hij. “Vooral oudere Lelystadse vrouwen roken meer dan hun leeftijdsgenoten uit de rest van Nederland. Wat hun betreft is het kwaad eigenlijk al geschied. Maatregelen zullen het sterftecijfer niet veel meer beïnvloeden.”
Maatregelen die jongere vrouwen aangaan, kunnen meer invloed hebben, maar volgens Kunst is het verschil tussen rokende jongere vrouwen in Lelystad en de rest van Nederland niet zo groot.
Verschil tussen mannen en vrouwen
Anton Kunst heeft wel een vermoeden waarom het verschil tussen Lelystadse mannen en mannen uit heel Nederland veel kleiner is: “Zeker vroeger was roken onder vrouwen een ander verschijnsel dan onder mannen. Bij vrouwen stond het voor emancipatie. Hoe dit precies in Lelystad zat, is eigenlijk voer voor historici. Dit kan echter het hoge aantal vrouwelijke rokers op leeftijd verklaren.” Voor de GGD heeft geen zin om verder onderzoek te doen naar de mannen. “Juist omdat ze niet afwijken van Nederland.”
“Voor rokers is longkanker natuurlijk een belangrijke doodsoorzaak. Bovendien komt longkanker onder niet-rokende vrouwen meer voor dan onder niet-rokende mannen. Mogelijk vergroot dat het verschil tussen Lelystadse mannen en vrouwen nog iets,” vult oncoloog Peter Kunst aan, tevens verbonden aan het AMC.
Maatregelen
In gezondheidsmaatregelen ziet Peter Kunst wel wat. Hij wijst daarbij vooral op Lelystadse vrouwen tussen 45 en 55 jaar. “In deze leeftijdscategorie bevinden zich relatief gezien minder rokers dan in de rest van Nederland, maar wél meer zware rokers. Wanneer deze zware rokers stoppen, levert dat nog een substantiële gezondheidswinst op. Niet alleen verkleint dat de kans op longkanker, maar ook op andere aandoeningen.”
De Gemeente Lelystad wil 50.000 euro investeren in maatregelen om oorzaken als roken, overgewicht en diabetes te verminderen en een gezondere levensstijl te bevorderen. Een bedrag dat voor algemene voorlichting nuttig is om de 17 procent in de toekomst naar beneden te krijgen. Maar het komt te laat voor de meeste oudere Lelystadse vrouwen die aan longkanker zullen overlijden.