Het is een zware tijd voor Indonesië, dat in korte tijd door allerlei (natuur)rampen is getroffen. Begin deze week stortte een passagiersvliegtuig van Lion Air neer in de Javazee, en men vreest voor de levens van de 189 inzittenden. Nepnieuwsexploitanten grepen echter direct hun kans om clicks – en dus geld – te genereren door vals foto- en videomateriaal van de crash te verspreiden via social media.
Eerder deze maand waren Indonesische nepnieuwsverspreiders nog in de ban van de zware aardbevingen en tsunami op Sulawesi. Desinformatie blijkt een groot probleem te zijn in Indonesië, meldde onder meer NRC. De Indonesische autoriteiten proberen er daarom hard tegen op te treden. Er zijn al verschillende mensen gearresteerd die ervan verdacht werden nepberichten te hebben verspreid, en ook op social media probeert de overheid burgers te attenderen op hoaxes.
Ook de woordvoerder van de nationale rampenbestrijding (BNPB), Sutopo Purwo Nugroho, heeft de afgelopen dagen actief getweet over nepnieuws omtrent de vliegtuigcrash van Lion Air-vlucht JT-610. Hij drukt burgers op het hart om niet alles te geloven, omdat sommige populaire berichten onjuist foto- en beeldmateriaal bevatten.
We hebben de nepberichten over de recente vliegtuigcrash op een rijtje gezet.
Turbulentie
In de volgende tweet waarschuwt rampen- en nepnieuwsbestrijder Sutopo Purwo Nugroho zijn volgers voor een video van de vliegtuigcrash. Je hoort vliegtuigpassagiers paniekerig bidden en de camera draait voor enkele seconden naar het raam. Het vliegtuig gaat ondertussen flink heen en weer. Het gaat echter om een video van een andere vlucht van Padang naar Jakarta, waarbij het toestel met veel turbulentie te maken kreeg maar niet neerstortte. Ook benadrukt Sutopo dat er (tot op heden) geen beelden zijn van de passagiers ten tijde van het neerstorten van vlucht JT-610.
Zuurstofmaskers
Het bleef niet bij de zogenaamde video van de situatie in het vliegtuig. Ook verschenen er foto’s van passagiers met zuurstofmaskers op, die ondertussen tijd hadden voor een selfie. Maar nee, ook dit is geen foto van vlucht JT-610. Dit zijn foto’s van een andere vlucht in het verleden, waarbij het vliegtuig te maken kreeg met extreme turbulentie. De foto’s zijn niet alleen in Indonesië gedeeld: ook elders werden ze verspreid. Tevens namen diverse internationale websites de foto’s over, waaronder Liveleak.
Bron: Screenshot Liveleak.com
Berging romp
Volgens sommigen zou de romp van het vliegtuig al terecht zijn, en zelfs al uit het water getakeld worden. Dat is raar, als je bedenkt dat de romp tot op heden nog niet is gevonden en de autoriteiten nog steeds druk bezig zijn met zoeken. Onderstaande foto is veel gedeeld op social media, maar is oud. Het betreft een foto van een Lion Air-crash in 2013 op Bali, constateren we na een simpele zoekactie met Google Reverse Image Search. Hieronder zie je de originele bron, Getty Images, met ondersteunende tekst.
Baby overleeft crash
Volgens sommige nepnieuwsverspreiders zou een baby de vliegtuigcrash hebben overleefd en door reddingswerkers uit het water zijn gehaald. Er zijn echter tot op heden geen overlevenden gevonden, maar slechts lichamen van slachtoffers geborgen. Google Reverse Image Search brengt ons bij het verhaal achter de foto: het betreft een baby die gered is nadat er in juli 2018 een veerboot zonk voor de Indonesische kust. Daarbij kwamen tientallen mensen om het leven. Ook hier gaat het dus niet om een foto van een overlevende van de recente Lion Air-vliegramp.
Video van het neerstorten
Facebook is een van de kanalen waar veel berichten rondgaan over de crash. Zoeken op ‘JT 610’ levert als eerste resultaat een valse video op.
Dit is geen beeldmateriaal van de crash van Lion Air vlucht JT 610. Als we zoeken op ‘plane crash landing water’ komt de bewuste video meteen bovenaan te staan: beelden van een vliegtuig van Ethiopian Airlines (flight 961) dat in 1996 werd gekaapt. Door de kaping raakte de brandstof op en stortte het toestel neer in de Indische oceaan. De video is gemaakt door Mariana Gouwes, een Zuid-Afrikaanse toerist die het ongeluk zag gebeuren. Onderstaande YouTube-video bevat een documentaire over de kaping.
Profiteren van rampen
De behoefte aan nieuws in de vorm van foto en videomateriaal is groot bij rampen. Nepnieuwsverspreiders profiteren daarvan, omdat ze weten dat mensen het willen zien en delen. In sommige gevallen wordt het bereik dusdanig groot dat internationale websites het oppikken, zoals in dit geval bijvoorbeeld de website Liveleak. Desondanks proberen Indonesische autoriteiten zoveel mogelijk te doen tegen de verspreiding van nepnieuws, bijvoorbeeld door via Twitter mensen te waarschuwen voor nepberichten die in omloop zijn.