Popeye the Sailor Man kende hem al: de kracht van spinazie. De stripheld uit 1929 verorberde kilo’s van het groene spul om zijn aartsrivaal Brutus te verslaan. Spinazie is goed voor je, was de boodschap. Later werden we gewaarschuwd voor de gevaren van de groente: van opgewarmde spinazie kon je kanker krijgen. Nu beweren Zweedse wetenschappers duidelijkheid te hebben: spinazie is niet gevaarlijk en het zorgt voor betere sportprestaties. Nieuwscheckers nam het onderzoek en de roerige geschiedenis van de bladgroente onder de loep.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Nitraat
Spinazie heeft een veelbewogen verleden. Decennialang werd gedacht dat de gezonde werking te maken had met de hoeveelheid ijzer in de groente. Nader onderzoek wees echter uit, dat het aangenomen hoge ijzergehalte veroorzaakt werd door een fout geplaatste komma in de berekening. Nu durft de Zweedse onderzoeker Eddie Weitzberg het idee van spinazie als krachtvoer nieuw leven in te blazen. Alleen is de verantwoordelijke stof niet meer ijzer, maar nitraat.
Dat juist nitraat een spil kan zijn in de spinaziemythe, is verrassend. Nitraat heeft namelijk lange tijd een slechte reputatie gehad. De stof, die in voeding door bacteriën wordt omgezet in nitriet, werd afgeraden door voedingsdeskundigen omdat nitriet kanker zou veroorzaken. Dit is nooit bewezen, wel is duidelijk geworden dat nitriet zuurstoftekort bij zuigelingen kan veroorzaken. Ook mocht spinazie bijvoorbeeld niet opgewarmd worden, omdat dit nitrietvorming in de kaart zou spelen.
“Nitraatrijk voedsel is nauwelijks schadelijk voor mensen”, zo doet Patricia Schutte, woordvoerster van het Voedingscentrum, de spookverhalen over spinazie af. Schutter wijdt het aan onwetendheid: “Nitriet ontstaat alleen maar op kamertemperatuur. Wanneer opgewarmde spinazie zo snel mogelijk wordt afgekoeld, is opnieuw opwarmen geen probleem.”
Mythische groente
Terug naar het onderzoek. Weitzberg gaf een gezonde groep proefpersonen dagelijks een hoeveelheid anorganisch nitraat vergelijkbaar met 200 gram spinazie. Hij merkte op dat deze proefpersonen na drie dagen tot vijf procent betere prestaties leverden bij het fietsen op een hometrainer, vergeleken met een controlegroep die een placebo toegediend kreeg. Het blijkt dat nitraat een positief effect heeft op de mitochondriën in ons lichaam, die door verbranding van glucose onze spieren aandrijven.
Vijf procent meer kracht in drie dagen, dat lijkt een mooie prestatie. ‘Popeye had gelijk’ kopte wetenschapsjournalist Sander Becker in dagblad Trouw dan ook, na het lezen van Weitzbergs onderzoek. Maar dit lijkt een voorbarige conclusie. Tijdens het onderzoek werd gebruik gemaakt van anorganisch nitraat in de vorm van een pil, niet met echte spinazie. “Het klopt dat er met het onderzoek feitelijk niets is bewezen voor spinazie”, bevestigt Becker, “Toch heb ik besloten te kiezen voor Popeye, het stripfiguur stond immers afgebeeld op het persbericht van dit onderzoek.”
De bron van verwarring over de werking van spinazie, ligt dus bij de Zweedse onderzoekers zelf. “Wij hebben niet getest met de groente”, geeft Weitzberg toe, “De reden waarom wij toch hebben gewezen op Popeye, is omdat spinazie rijk is aan anorganisch nitraat”. De Zweedse onderzoeker verwacht dat een bord spinazie van 200 gram dezelfde werking heeft als een nitraatpil. “Verschillende studies met Rodebietensap lieten al een positief effect zien op sportprestaties”, verdedigt Weitzberg, “Deze sap zit ook vol anorganisch nitraat.”
Nitraat is dus bezig met een opmars uit het diepe dal der veroordeelde voedingsstoffen. De afgelopen jaren bleek al dat nitraat als middel werkt tegen hart- en vaatziekten, verlaging van de bloeddruk en tegen klontering van het bloed. Het stofje heeft een vaatverwijdend effect, kennis die wordt gebruikt in Alzheimeronderzoek. Of betere sportprestaties aan het lijstje kunnen worden toegevoegd, blijft echter de vraag: andere kritiek op het Zweedse onderzoek luidt dat de looptijd van drie dagen te kort was om langetermijnvoordelen of -risico’s vast te stellen en dat de onderzochte groep wel erg klein was (elf mannen en drie vrouwen, van wie een deel nitraatpillen en een deel een placebo slikte).
Bordje illegaliteit
Maar mocht nitraat een positief effect hebben op prestaties, dan is de link naar doping in topsport snel gemaakt. Ook Weitzberg meent dat de groente hiervoor interessant zou kunnen worden, al wijst de Zweed in dagblad Trouw er wel op dat het onderzoek niet is uitgevoerd met maximale inspanning van de proefpersonen, wat bij topsport uiteraard wel het geval is. Welk effect nitraat heeft op topsporters is hierdoor onduidelijk.
Maar het prikkelt wel de fantasie. Want stelt u zich eens voor: als spinazie de prestatie van topsporters verbetert, zal ons bordje groente dan worden verdoemd tot de illegaliteit? “Dat gaat moeilijk worden”, zegt dopingexpert Douwe de Boer. “Spinazie is iets wat we eten.” De biochemicus verwacht niet dat de groente ooit als doping zal worden aangemerkt, maar ziet voor nitraatpillen mogelijk een andere toekomst.
“Als nitraat onethisch zal worden gebuikt om de prestaties te verhogen, en werkelijk de prestaties kan verbeteren, dan zou het op de dopinglijst kunnen worden geplaatst. Maar hier zal terughoudend mee om worden gegaan. Plaatsing kan namelijk ook werken als reclame”, verklaart De Boer. Daarbij verwacht de expert dat nitraat een hersenbreker zal zijn voor dopingcommissies: “Want toon juridisch maar eens aan dat iemand teveel nitraat in zijn of haar lichaam heeft!”