Lijstjes, we zijn er dol op. Dit geldt niet anders voor rankings van ‘s werelds beste universiteiten. De dertien Nederlandse universiteiten doen het daarop uitzonderlijk goed. Twaalf ervan staan in de top 200 van een van de meest toonaangevende rankings: The Times World University Ranking. Andere bekende rankings zijn die van Shanghai, QS, en Leiden. Elke ranking hanteert andere criteria. Volgens voorlichters van universiteiten zijn rankings voornamelijk van belang voor de internationale concurrentiepositie, wat weer belangrijk is voor de werving van internationale promovendi en subsidies. Een universiteitsvoorlichter: “Goede wijn behoeft wel een krans.”
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Een NRC-kop van 14 augustus jongstleden noemt op grond van de Shanghai-ranking de Universiteit Utrecht de beste van Nederland. Op 26 september wordt na onderzoek van de Elsevier en ResearchNed echter de Technische Universiteit Eindhoven uitgeroepen tot beste. Een week later berichtte hetzelfde Elsevier over de uitkomst van de Times Higher Education-ranking, waarin de Universiteit Leiden de beste Nederlandse universiteit is. Ondanks de grote verscheidenheid aan rankings, blijkt het voor een universiteit belangrijk om een ranking te gebruiken voor publiciteit. De Telegraaf bericht op 18 oktober 2012 zelfs dat de Vrije Universiteit Amsterdam loog over cijfers van Elsevier: de VU had oude cijfers over de kwaliteit van enkele opleidingen op de website van de universiteit vermeld.
Criteria officiële rankings
Elke ranking heeft zijn eigen methode. Bij de Times Higher Education Ranking worden alle wetenschappen binnen de verschillende universiteiten geanalyseerd, laat redacteur Phil Baty via email weten. Dit in tegenstelling tot de Shanghai Ranking, die alleen naar bètawetenschappen kijkt.
De Leiden Ranking doet het weer anders. Ed Noyons, ranking-expert namens de Leiden Ranking en onderzoeker aan de Leidse faculteit voor Sociale Wetenschappen, legt uit. De Shanghai- en Times Higher Education ranking meten meer dimensies, voor een deel onderzoek, onderwijs en reputatie. “Leiden Ranking richt zich op één element en dat geeft inzage in de betrouwbaarheid. Wij kijken naar de universiteiten die het meest geciteerd worden. Er zijn ook rankings die de reputatie meetellen, maar waarom laat je een reputatie voor tien procent meetellen en een publicatie voor vijf procent?” De reputatie wordt gebaseerd op de hoeveelheid Nobelprijzen die een universiteit ooit heeft gewonnen, maar successen uit het verleden blijken geen garantie voor de toekomst.
Belang van rankings en lijstjes voor universiteiten
Volgens Frank Steenkamp, hoofdredacteur van de Keuzegids Universiteiten, zijn rankings voornamelijk belangrijk voor aankomende studenten. Universiteiten verkopen zichzelf met hoge uitslagen op wereldwijde en nationale lijsten. De Keuzegids presenteert zich als onafhankelijke gids die de kwaliteit van opleidingen kritisch beoordeelt en vergelijkt. “Het is belangrijk voor studenten om universiteiten op punten te kunnen vergelijken die voor henzelf relevant zijn.”
De ranglijst van de Keuzegids wordt gebaseerd op enquêtes onder studenten en hoogleraren. Daardoor mag een ranglijst als die van de Keuzegids of Elsevier niet worden vergeleken met een wereldwijde ranking als die van Shanghai of Leiden, aldus UvA-voorlichter Laura Erdtsieck: “Het is een journalistieke uitgave, die uitgaat van subjectieve oordelen. Studenten kunnen nooit een objectief oordeel geven. Bij rankings kijken ze naar wetenschappelijke kwaliteit, in de vorm van publicaties in wetenschappelijke tijdschriften. Zo laten universiteiten zien hoe actief ze zijn binnen de internationale academische gemeenschap.”
De rankings worden steeds belangrijker, aldus Ludo Kocks, woordvoerder van Universiteit Utrecht: “Presentatie en perceptie zijn de belangrijkste factoren bij een ranking. Zo laat de Shanghai-ranking zien dat we goed zijn in onderzoek en trekt dat promovendi aan. We zien op beurzen studenten met rankings in de hand naar onze stand komen. De ranking kan dus een aanleiding vormen voor studenten om contact te zoeken met een bepaalde universiteit.”
Daarnaast speelt overheidsgeld een belangrijke rol. Kocks: “De overheid vraagt steeds meer ontwikkeling en innovatie van een universiteit om in aanmerking te blijven komen voor subsidies. Er vindt daarnaast een verschuiving plaats van de gewone rijksbijdrage per student naar een groot onderzoeksfonds in Brussel.” Daardoor wordt het voor universiteiten steeds belangrijker om zich te onderscheiden. Alleen dan maak je kans op subsidies of trek je de aandacht van buitenlandse promovendi. “Utrecht hoort tot de top van Europa en als dit werd geroepen, werd dat vaak gezien als te veel borstklopperij. Goede wijn behoeft wel een krans. Dan vallen we meer op en willen meer mensen met ons samenwerken.”
Times-redacteur Baty beaamt dit belang: overheden baseren de meest strategische prioriteiten op het gebied van onderwijs op de uitkomst van rankings.
Conclusie
Elke hoogst genoteerde Nederlandse universiteit in de grote internationale rankings zocht de publiciteit. Een goede uitslag op de wereldwijde rankings is immers van groot belang voor de internationale concurrentiepositie en fondsenwerving. De betrouwbaarheid van een ranking ligt echter net aan wat er gemeten wordt. Of de Nederlandse universiteiten volgend jaar weer zo hoog eindigen is de vraag, de rankings zullen jaarlijks hun lijsten publiceren, op basis van diverse methoden en criteria. De kranten zullen universiteiten blijven uitroepen tot de beste, maar de kritische lezer ontdekt dat er in de wereld van de rankings vele de beste kunnen zijn.