Tienduizenden Nederlandse ouderen zouden onnodig chronisch ziek worden, omdat bestaande vaccins tegen verschillende infectieziekten niet actief worden aangeboden. Dit staat in het artikel ‘Vaccins ouderen bewust verzwegen’ (De Telegraaf, 9 september). Beschermende vaccins zouden worden ‘onthouden’ aan oudere patiënten en zelfs ‘bewust verzwegen’ worden. Het zou gaan om onder meer vaccins tegen gordelroos, longontsteking, kinkhoest en hepatitis-A. Het bericht geeft geen inzicht in wie of wat achter het verzwijgen van de vaccins kan zitten, en wat de redenen hiervoor kunnen zijn. Bovendien blijft onduidelijk waar het getal ’tienduizenden’ vandaan komt. Nieuwscheckers zocht uit: worden vaccins daadwerkelijk bewust verzwegen, waardoor veel ouderen chronisch ziek worden?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
We leggen de kwestie voor aan het RIVM, dat verantwoordelijk is voor de uitvoering van het rijksvaccinatieprogramma. We worden doorverwezen naar een rapport van de Gezondheidsraad, dat bevestigt dat er steeds meer preventieve vaccins beschikbaar zijn, maar dat die in Nederland toch bijna niet worden gebruikt. Volgens het rapport zijn daar verschillende oorzaken voor: een gebrek aan kennis van en ervaring met vaccinatie bij artsen, beperkte bekendheid bij het publiek, en het feit dat de vaccins niet zijn opgenomen in publieke programma’s. De Gezondheidsraad lijkt druk bezig de vaccins wél in die programma’s te krijgen. Volgens persvoorlichter Eert Schoten verschijnt dit jaar nog een advies over vaccinaties bij kinkhoest. Volgend jaar volgt een rapport over vaccinaties voor gordelroos bij ouderen, evenals een advies over vaccinaties voor ouderen tegen pneumokokken.
Bewust verzwegen?
Is het probleem van de ‘verzwegen vaccins’ bekend bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg? “Nee”, zegt Wilbert Ransz, woordvoerder van de IGZ: “Ik heb eigenlijk nog nooit van deze kwestie gehoord.” Na navraag bij collega’s concludeert Ransz: “Bij de IGZ herkennen we deze signalen niet.”
Bewust verzwegen? “Dat lijkt me niet”, zegt Pieter de Boer, promovendus Farmaco-economie aan de Rijksuniversiteit Groningen en auteur van verschillende publicaties op het gebied van volksgezondheid en vaccins. “Wel is Nederland vaak trager met het invoeren van nieuwe vaccins dan bijvoorbeeld Engeland. Daarbij worden sommige, al bestaande vaccins, nauwelijks gebruikt omdat ze niet vergoed worden door zorgverzekeraars, en niet zo bekend zijn onder huisartsen en ouderen.”
Beperkte mogelijkheden of onthouding?
We spreken twee huisartsen uit Den Haag, die beide hun beperkte mogelijkheden noemen om voor te lichten over vaccinaties. Huisarts Bruijs: “Het is gewoon een kwestie van tijd. Ik heb niet de mogelijkheid om binnen tien minuten de hele medische wetenschap aan mijn patiënten uit te leggen.” “Maar”, zegt zijn collega Galjaard, “als mensen een bepaalde bescherming graag willen hebben, dan krijgen ze de vaccins.” Patiënten moeten dus zelf het voortouw nemen, maar kan er dan wel gesproken worden over vaccins die hen ‘onthouden’ worden?
Dat preventieve vaccins niet actief worden aangeboden en om die reden gezondheidswinst blijft liggen, daar lijkt iedereen het wel over eens. Dat vaccins bewust worden verzwegen, vraagt volgens Nieuwscheckers om enige nuance. Klinisch farmacoloog prof.dr. Koos Brouwers, de bron van het Telegraafartikel, lijkt deze mening te delen: “Inhoudelijk kloppen de feiten. De titels en subtitels geven echter een eenzijdig beeld.” De auteur van het artikel, medisch journalist René Steenhorst, staat achter de kop: “Als artsen het niet zeggen tegen een patiënt, tja… Feit is dat vaccins op de plank blijven liggen, en de oorzaak daarvan is me onduidelijk. De vaccins zijn er dus, maar bereiken de patienten gewoonweg niet.” Volgens Steenhorst is het een kwestie van interpretatie: “Of het nou vergeten, verzwegen, of niet genoemd wordt, dat komt op hetzelfde neer.”
Tienduizenden betrokken?
De vraag die overblijft, is of daadwerkelijk tienduizenden ouderen chronisch ziek worden wegens het niet-actieve aanbod van preventieve vaccins. Brouwers, verbonden aan het Expertisecentrum Pharmacotherapie bij ouderen van het UMC Utrecht, verwijst ons naar zijn rapport Health Relevance of Shingles Vaccination in the Eldery Population (2015). Samen met drie collega’s, en ondersteund door Ephor en Europe-Expro, heeft Brouwers kwantitatief wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de medische noodzaak, (kosten)effectiviteit en toepassing van het gordelroosvaccin bij ouderen. Daarbij is een vergelijking gemaakt met cijfers van het Verenigd Koninkrijk. In het rapport staat dat grofweg 60.000 mensen van 50 jaar en ouder gevaccineerd zouden kunnen worden met het vaccin tegen gordelroos, waarbij minstens 50% van de patiënten daar baat bij zou hebben. Door dit vaccin zou daarom alleen al de infectieziekte gordelroos voorkomen kunnen worden bij 30.000 ouderen in Nederland.
Conclusie
Het is aldus duidelijk waar het getal ’tienduizenden ouderen’ uit het artikel van De Telegraaf vandaan komt, namelijk uit het rapport van Brouwers en zijn collega’s. Het klopt dat bepaalde vaccins tienduizenden ziektegevallen onder ouderen kunnen voorkomen. Wel had de kop “Vaccins ouderen bewust verzwegen” genuanceerder gekund, omdat de kwestie lijkt te gaan over mogelijkheden die onvoldoende worden benut, in plaats van het opzettelijk weigeren of verzwijgen van deze mogelijkheden.