De vluchtelingenstroom, terroristische aanslagen in Parijs, Brussel, Nice en Berlijn en de Brexit zetten de Europese Unie (EU) onder druk. Door de opkomst van het Europese populisme daalt het vertrouwen in de EU. Zal er na Brexit nog een Exit volgen? Is het Verenigd Koninkrijk het eerste schaap over de dam?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Europese populisten uit verschillende landen spreken zich uit tegen de Europese Unie. In Frankrijk maakt Marine Le Pen met haar partij Front National zich klaar voor een potentiële ‘Frexit’ en in Duitsland is Frauke Petry, Alternative für Deutschland, bezig met haar opmars.
In Nederland is het Geert Wilders (PVV) die zich duidelijk uitlaat over een ‘Nexit’. Maar niet alleen de PVV, ook Forum voor Democratie en VNL vermelden in hun verkiezingsprogramma dat Nederland uit de EU moet treden. Uit de laatste cijfers van de Peilingwijzer blijkt dat de PVV grote kans maakt de meeste zetels te behalen. Bestaat daarmee de kans dat Nederland uit de EU gaat? En welke gevolgen zou dat hebben?
‘Democratie begint bij de natiestaat’
De PVV maakt in haar verkiezingsprogramma maar één regel vuil aan de Europese Unie:
“Nederland moet weer onafhankelijk zijn, dus uit de Europese Unie stappen.”
In een interview met Sky News naar aanleiding van de Brexit vertelt Wilders over zijn keuze om de EU te verlaten:
“Democratie begint bij de natiestaat. De EU begon als economische samenwerking maar het is uitgegroeid tot een politiek project. We hebben onze soevereiniteit verloren en ik wil dat de Nederlander zelf weer verantwoordelijk wordt voor hun immigratie- en financiële beleid. Zoals het Verenigd Koninkrijk vorig jaar besloot.”
Alleen samen onafhankelijk
Uittreding uit de EU betekent niet per definitie dat Nederland dan helemaal onafhankelijk zal zijn, zoals Wilders veronderstelt. Europees ‘president’ Donald Tusk schreef hierover in een brief aan de Europese leiders:
“Het uiteenvallen van de EU niet zal leiden tot het herstel van volledige soevereiniteit, maar tot echte, feitelijke afhankelijkheid van de grote supermachten: de VS, Rusland en China. Alleen samen kunnen we waarlijk onafhankelijk zijn.”
Daarnaast schieten we volgens minister Koenders niks op met een scheiding van de EU. In een opiniestuk voor het AD schreef hij:
“We gaan er zelfs op achteruit. Veel onderwerpen kunnen wij in ons eentje helemaal niet aan. Denk aan het klimaatprobleem en de vluchtelingencrisis.”
Tweede Kamer
Hans Vollaard, universitair docent Nederlandse en Europese politiek aan de Universiteit Leiden, verwacht dat ook na de verkiezingen geen meerderheid van de Tweede Kamer zal zijn voor een ‘Nexit’. “Eurosceptici vinden dat ze beter uit de EU kunnen gaan als het zo ingewikkeld is geworden om zelf de controle over recht, migranten en grenzen te houden. De pragmatische gedachte is echter dat het buiten de EU nog beroerder is.”
Andere partijen, bijvoorbeeld de Euro-kritische SP, lijken het met Vollaard eens te zijn. De SP pleit bijvoorbeeld niet voor volledige uittreding, maar wil wel de EU hervormen.
De voorkeur van kiezers
Dat het hervormen van de EU in het partijprogramma van SP staat is niet gek. Vóór ‘Brexit’ leefde de ‘Nexit’-gedachte het meest onder kiezers van SP (58%), PVV (94%) en 50Plus (63%), bleek uit onderzoek van Een Vandaag. Volgens de voorstanders van ‘Nexit’ kost de EU te veel geld en heeft Nederland zijn onafhankelijkheid deels verloren. Ook zou een meerderheid (54%) zich middels een referendum willen uitspreken over het EU-lidmaatschap.
Vóór ‘Brexit’ leek de kans op een ‘Nexit’ dus reëel. Uit peilingen ná de ‘Brexit’ blijkt echter dat de meerderheid nu tegen een ‘Nexit’ is. Deze abrupte omslag komt door het feit dat de Nederlandse kiezers geschrokken waren van de politieke chaos die volgde.
Het belangrijkste punt dat de kiezers maken is dat ze de gevolgen van ‘Nexit’ niet kunnen overzien. Voornamelijk de jongere generatie denkt dat Nederlanders niet in staat zijn een geïnformeerde keuze te maken bij de vraag of Nederland in de EU moet blijven. Bovendien blijkt uit ander onderzoek van Een Vandaag dat de helft van de jongeren denkt dat de EU vooral voordelen oplevert.
EU-voordelen
“De EU biedt veel voordelen voor een klein en open handelsland als Nederland”, stelt Vollaard. “Daarnaast is het voor een klein land goed om met grote buren samen te werken.” Uit onderzoek van het Centraal Planbureau blijkt dat de interne markt de Nederlander gemiddeld jaarlijks een maandsalaris – zo’n 2000 euro bruto – oplevert.
Deze schatting is volgens Ewald Engelen, hoogleraar Maatschappij- en Gedragswetenschappen aan de UvA, aanvechtbaar. “Andere modellen leveren andere uitkomsten op. Daarnaast is het gebaseerd op econometrische counterfactuals, dus iets wat tegen de feiten in gaat, niet op empirisch onderzoek.”
Conclusie
Mocht de PVV de grootste partij worden, dan is de kans op een ‘Nexit’ nog altijd klein, omdat er geen parlementaire meerderheid is te verwachten. Ook is er op dit moment geen meerderheid te verwachten voor een ‘Nexit’- referendum, D66 heeft bijvoorbeeld al expliciet in zijn verkiezingsprogramma opgenomen daaraan niet mee te werken. De turbulente tijden zorgen voor onrust in de EU-kudde, maar of er meer schapen over de dam zullen gaan is helemaal de vraag.
