Vleeswaar verhoogt kans op diabetes, maar ham-plakjes zijn geen handige maatstaf

Dagelijks twee plakjes ham eten verhoogt het risico op diabetes

Onnauwkeurig

Eind augustus publiceerde The Lancet Diabetes & Endocrinology een omvangrijke meta-analyse van tientallen studies met opgeteld bijna 2 miljoen mensen. De onderzoekers keken naar de relatie tussen vleesconsumptie en de kans op diabetes. Diverse media wijdden er een bericht aan, vooral aan de relatie met bewerkt vlees. Zo schreven RTL Nieuws en Margriet dat dagelijks twee plakjes ham eten het risico op diabetes verhoogt. Hart van Nederland waarschuwt: “Hoe jouw dagelijkse broodje ham je mogelijk ziek kan maken.” De Telegraaf legt in de kop ook de link met twee plakjes ham, terwijl in het artikel een deskundige van het Diabetes Fonds de resultaten in perspectief plaatst.

Rood vlees is eerder in het nieuws geweest als een risicofactor voor darmkanker. Factchecks van  Factcheck Vlaanderen en Dokter Media besteedden daar aandacht aan. Het Voedingscentrum geeft uitleg over welke stoffen daarvoor verantwoordelijk zijn en wat het praktisch betekent: “Bij het eten van 50 gram bewerkt vlees per dag ten opzichte van iemand die geen bewerkt vlees eet, neemt het risico op darmkanker met 18 % toe. Dit betekent dat het risico op darmkanker toeneemt van 6 op de 100 naar 7 op de 100.”

Het nieuwe onderzoek in The Lancet presenteert soortgelijke inzichten, maar dan voor diabetes. Mensen die jarenlang veel onbewerkt rood vlees, bewerkt vlees of gevogelte (kip, kalkoen) eten ontwikkelen vaker diabetes. De onderzoekers vertalen dat inzicht in voorstelbare hoeveelheden: gemiddeld 100 gram onbewerkt rood vlees per dag verhoogt het risico op diabetes met 10 procent, 50 gram bewerkt vlees per dag is gelinkt aan 15 procent hoger diabetesrisico, 100 gram gevogelte aan 8 procent hoger risico.

Media leggen vooral een link tussen ham en diabetes. Vermoedelijk heeft een persbericht van Universiteit van Cambridge daarin een hoofdrol gespeeld. In het persbericht wordt het onderzoek uitgelegd aan de hand van ham, die ook op de begeleidende foto staat. “The researchers found that the habitual consumption of 50 grams of processed meat a day – equivalent to 2 slices of ham – is associated with a 15% higher risk of developing type 2 diabetes in the next 10 years.”

Volgens het persbericht is twee ‘slices’ ham ongeveer 50 gram. Dat lijkt gebaseerd op Engelse of Amerikaanse maatstaven – zie bijvoorbeeld deze of deze dieetsites – waarin één plak ham 21 à 28 gram weegt. In Nederland is een variatie aan ham te krijgen, zoals luxere achterham van 22 à 28 gram per plak. Goedkopere, ronde schouderham weegt minder: eerder 12 à 13 gram per plak.

Nieuwscheckers nam de proef op de som met schouderham van LIDL en die plakjes wegen rond de 11 gram per stuk. 50 gram is in dat geval 4,5 plakje. Door variatie in plak-gewicht kan de ham-vergelijking de risico’s van vleesconsumptie al snel overdrijven, omdat twee plakjes ook veel minder kunnen wegen dan 50 gram. Bovendien gaat het om gemiddelde consumptie van 50 gram gedurende jaren, en niet om één ham-kaastosti op zaterdag in de voetbalkantine.

Dat het eten van bewerkt vlees het risico op diabetes vergroot, is geen nieuw inzicht. Over die relatie is al veel vaker gepubliceerd. De nieuwe studie gebruikt vooral veel meer data – van bijna twee miljoen mensen – en maakt ook gebruik van gegevens uit studies waarover nog niet is gepubliceerd. Gemiddeld werden deze mensen tien jaar gevolgd en werd er gekeken wie diabetes ontwikkelden. Die gegevens werden gelegd naast vragenlijsten die deelnemers invulden over hun eetgewoonten.

Waardoor zijn (rood) vlees en vooral bewerkt vlees gelinkt aan diabetes? Vlees is rijk aan verzadigd vet, maar ook andere stoffen – zoals carnitine – zijn in verband gebracht met een groter risico op diabetes. Bereiding speelt waarschijnlijk een rol, want toevoeging van nitraat en nitriet aan vleeswaar of bruin bakken van rood vlees kan leiden tot vorming van stoffen die cellen beschadigen. Hoe die stoffen er vervolgens voor zorgen dat iemands bloedsuiker niet meer goed wordt gereguleerd is nog niet echt opgehelderd. Ontstekingsreacties spelen mogelijk een rol.

Er zijn veel meer risicofactoren voor het ontwikkelen van diabetes. Dat zijn vooral BMI en hogere leeftijd, gebrek aan lichaamsbeweging, roken, familiegeschiedenis, etniciteit en ook: een ongezond dieet. Ter illustratie: een dieet met weinig vezels en groenten levert een relatief risico van 44 procent, geregeld drinken van suikerrijke dranken levert een relatief risico van 20 à 30 procent. Weinig lichaamsbeweging betekent een relatief risico van 40 procent in vergelijking met veel fysieke inspanning (gegevens uit deze review).

Het gaat hier telkens om relatieve risico’s. Het risico is ‘relatief’, omdat twee groepen die sterk verschillen in dieet of gedrag onderling worden vergeleken. Dat geldt dus ook voor consumptie van bewerkt vlees, wat een relatief risico van 15 procent oplevert.

Dat percentage is vrij fors, maar voor een betekenisvoller beeld moet je dit relatieve risico afzetten tegen het absolute risico. Dat is het risico dat iemand gedurende zijn leven diabetes ontwikkelt. Een Nederlandse studie schat dat risico op 31 procent voor mensen boven de 45 jaar. Jarenlange, dagelijkse consumptie van gemiddeld 50 gram bewerkt vlees vergroot dat risico met 15 procent tot 35,7 procent.

Rood vlees en bewerkt vlees vormen een (beperkt) risico voor het ontwikkelen van diabetes en kanker. Dat is een van de redenen waarom wordt geadviseerd om consumptie ervan te matigen. Wijzen op het risico van twee plakjes ham per dag is beeldend, maar kan ook leiden tot overschatting van het risico. Dat geldt ook voor de nadruk op relatieve risico’s, die vaak zorgwekkender lijken dan de toename van het absolute risico.