Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
Nederland kent een eeuwenoude vuurwerktraditie met oud en nieuw.
Oordeel
Waar
Bron van de bewering
Op dinsdag 28 januari debatteerde de Tweede Kamer over de ongeregeldheden die plaatsvonden tijdens de afgelopen jaarwisseling. Zo werden hulpverleners en politieagenten bekogeld met vuurwerk. Ook werd gesproken over een mogelijk vuurwerkverbod. Joost Eerdmans uitte zich als tegenstander: ‘Laten we een eeuwenoude traditie van één nacht per jaar afpakken door vandalen?’
Op het einde van het debat diende Eerdmans een motie in, met de gebruikelijke officiële formulering:
De Kamer,
gehoord de beraadslaging,
constaterende dat Nederland een eeuwenoude vuurwerktraditie kent met oud en nieuw;
overwegende dat de laatste jaren steeds meer regulier vuurwerk verboden is;
verzoekt de regering het siervuurwerk in de categorieën F1 en F2 met de jaarwisseling toe te staan,
en gaat over tot de orde van de dag.
Overigens wijzigde Eerdmans de tekst van de motie na een interventie van een collega-Kamerlid, want vuurwerk in de categorieën F1 en F2 is al toegestaan; Eerdmans wil dat ook de categorie F3 legaal wordt. De motie is verworpen, net als de andere motie die Eerdmans in hetzelfde debat indiende, om tijdens de jaarwisseling het leger in te zetten als hulptroepen voor de politie.
Waarom dit waar is
Vooropgesteld: deze factcheck is geen poging om de oerknal van de Nederlandse vuurwerktraditie te vinden. De geschiedenis van die traditie is nog niet geschreven. De website van de antropoloog Jef de Jager biedt bruikbare informatie, maar Nieuwscheckers kon geen wetenschappelijke studie vinden en ook de etnologen die we raadpleegden kenden zo’n publicatie niet.
Wel bleek het mogelijk om in gedigitaliseerde kranten en verordeningen bewijzen te vinden van een ononderbroken traditie die minstens teruggaat tot in de eerste helft van de achttiende eeuw. Voldoende om te spreken van ‘eeuwenoud’. Het uitpluizen van de verdere voorgeschiedenis laten we graag over aan iemand anders.
Overlast en verboden
Veel nieuwsberichten verhalen van ongelukken en overlast. Loosduinen, bij de jaarwisseling 1924/1925: ‘In de Wilhelminastraat kreeg het dochtertje van den heer L. een stuk brandend vuurwerk tusschen haar kleeren. Zij wist het spoedig uit te slaan, terwijl in haar kleeren groote gaten waren gebrand.’ In Amersfoort werden op Nieuwjaarsdag 1878 jongens gearresteerd ‘die onder ’t oog van de politie vuurwerk hadden afgestoken’. Ook hadden de raddraaiers gezongen: ‘Hop, hop, hop, hangt den commissaris op!’
De autoriteiten grepen in – keer op keer. In Zwolle was het volgens burgemeester en wethouders anno 1840 ‘in de laatste jaren’ gewoonte geworden om op oudejaarsavond en nieuwjaarsdag vuurwerk af te steken en geweren af te schieten op straat. Zij herinnerden de inwoners er daarom eind december 1840 aan dat de politieverordening op geen enkele dag toeliet ’om kanonnetjes, pistolen of geweren af te schieten of eenig vuurwerk af te steken, achter de huizen, op de straten of op eenige andere plaats in deze gemeente’.
Burgemeester en schepenen van Maastricht herhaalden aan het begin van de negentiende eeuw jaarlijks de waarschuwing dat ze streng zouden optreden tegen burgers die zich ‘by gelegenheid van nieuwjaarsdag’ schuldig maakten aan ‘het afschieten van pistolen of ander schietgeweer, het werpen van zwermers [een soort voetzoekers], buizen of eenig ander vuurwerk’.
In Den Haag, ten slotte, was het de autoriteiten al in de eerste helft van de achttiende eeuw een doorn in het oog ‘dat verscheyde Jongelingen en andere Personen’ overlast veroorzaakten door ‘in het Voorhout, op de Vyverberg, Kneuterdijck en andere Plaetsen meer, Swermers en Voetsoeckers, niet alleen des avonds, oock des daegs voor en onder de Koetsen en Paarden te werpen, oock met Busschen en Snaphanen te schieten’. Zij zouden daarom iedereen beboeten die het waagde om met voetzoekers of andere, soortgelijke ‘brandende machines’ te gooien, in het bijzonder in de Nieuwjaarsnacht. (Oprechte Haerlemsche Courant, 22 december 1731)
Knallen om het nieuwe jaar in te luiden doen Nederlanders dus al eeuwen. Ook vuurpijlen worden al honderden jaren afgeschoten rond de jaarwisseling, maar dat burgers massaal siervuurwerk afsteken, lijkt een ontwikkeling van na de Tweede Wereldoorlog. In Nederlands-Indië bestond die gewoonte al langer, bij Chinezen en Indo-Europeanen.
Conclusie
Joost Eerdmans constateert in zijn motie terecht ‘dat Nederland een eeuwenoude vuurwerktraditie kent met oud en nieuw’. Dat gebruik is minstens een eeuw of drie oud. Maar even oud zijn de pogingen van stadsbestuurders en andere overheden om wegens gevaar en overlast het afsteken van vuurwerk tijdens de jaarwisseling te verbieden.
