‘Mogelijk bloed van onthoofding Lodewijk XVI ontdekt’, kopte NU.nl op 26 oktober. Volgens het bericht zou een DNA-analyse hebben uitgewezen dat opgedroogde bloedresten, gevonden in een versierde kalebas, mogelijk afkomstig zijn van de Franse koning die in 1793 stierf onder de guillotine. Maar hoe betrouwbaar is een DNA-analyse met bloed van ruim tweehonderd jaar oud. En hoe sterk zijn de aanwijzingen voor blauw bloed nou eigenlijk?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Wie bewaart bloed in een pompoen zou je zeggen? Gedecoreerde kalebassen werden in de achttiende eeuw echter vaak gebruikt om spullen in te bewaren. Op de onderzochte pompoen staat: “Maximilien Bourdaloue doopte op 21 januari zijn zakdoek in het bloed van Lodewijk XVI na zijn onthoofding”. Deze inscriptie blijkt meteen ook de belangrijkste aanwijzing voor koninklijk bloed te zijn want het wetenschappelijk bewijs blijkt minder sterk te zijn dan NU.nl doet geloven.
Bron van het bericht op NU.nl is de website Discovery News, waar een dag eerder een stuk over hetzelfde onderwerp verscheen. Dat artikel is op zijn beurt gebaseerd op een publicatie in het wetenschappelijke tijdschrift Forensic Science International: Genetics van wetenschappers van het Instituut voor Evolutionaire Biologie in Barcelona. Zij gebruikten, onder leiding van Carles Lalueza-Fox, het verdroogde bloed om een DNA profiel te maken.
Veenlijken
Maar is het wel mogelijk aan de hand van 200 jaar oude bloedresten een DNA profiel vast te stellen? “DNA is kwetsbaar”, zegt Inge Oevering van het Forensisch Instituut in Den Haag. “Het breekt af onder invloed van licht, temperatuur en vocht. Dat zorgt er voor dat het bijvoorbeeld lastig is DNA te halen uit een lichaam dat al lang buiten ligt. Mensen zijn in staat DNA te halen uit veenlijken, maar vaak gaat het dan om DNA uit het binnenste van een bot, tand of kies. Een druppel bloed is wel wat anders.”
Toch is volgens Oevering niet uit te sluiten dat er nog goed DNA uit zulke oude bloedresten te halen is: “Als het bloed onder goede omstandigheden is bewaard, is het mogelijk.” Maar de condities waaronder de kalebas en bloed bewaard zijn gebleven gedurende de 200 jaar zijn onbekend. “Hierover hebben we geen informatie”, geeft onderzoeker Lalueza-Fox toe.
Blauwe ogen
Als het mogelijk is uit het oude bloed succesvol DNA te halen, hoe kan dit dan bewijzen dat het om bloed van de Franse koning gaat? Het onderzoek van de Spaanse wetenschappers richtte zich op oogkleur. Lodewijk XVI had blauwe ogen en die aanleg voor oogkleur is aanwezig in het erfelijk materiaal. NU.nl bericht dat uit de DNA-analyse van het bloed “blijkt dat het afkomstig is van een persoon met een genmutatie die zorgde voor blauwe ogen”.
Dit lijkt een interessante aanwijzing, maar de mutatie geeft geen garantie voor het hebben van blauwe ogen. Zoals uit het wetenschappelijk artikel blijkt, is het gevonden DNA-profiel waarschijnlijk afkomstig van iemand met zowel de erfelijke aanleg voor blauwe als bruine ogen, een heterozygoot. Lalueza-Fox legt uit: “Binnen Europese populaties is de kans dat zo iemand blauwe ogen heeft slechts 16 procent.” Er is dus geen bewijs dat de persoon wiens bloed in de pompoen gevonden is, blauwe ogen had. “Misschien is mijn formulering wat te stellig”, reageert Dennis Rijnvis, de schrijver van het bericht op NU.nl.
Tijdgebrek
Naast oogkleur is het gevonden DNA-profiel volgens NU.nl “zo zeldzaam dat het volgens de onderzoekers zeer waarschijnlijk afkomstig is van een koninklijke familie”. In het wetenschappelijk artikel is van deze bewering echter niets terug te vinden. Lalueza-Fox kan zich dan ook niet in de formulering vinden: “Dat hebben we nooit gezegd.” Rijnvis erkent dat hij dit niet bij Lalueza-Fox heeft nagevraagd: “De uitspraken zijn gebaseerd op een interview dat de onderzoeker heeft gegeven aan Discovery News. Maar dat had beter gecheckt moeten worden.” Dat dat niet is gebeurd, komt volgens hem door tijdgebrek: “Er is bij ons niet altijd tijd om met de betreffende onderzoekers te spreken, idealiter gezien had dat wel moeten gebeuren.”
Al met al blijft er naast de inscriptie op de pompoen weinig concreet bewijs over dat het bloed in de kalebas van Lodewijk XVI afkomstig is. Het onderzoek sluit niet uit dat het bloed van de koning is, maar bevestigt dat evenmin. Het is dan ook de vraag of een dergelijk onderzoek thuishoort op een wetenschapspagina. Rijnvis meent van wel: “Ik vind het een interessant onderzoek en inderdaad geschikt voor een artikel.”