Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
32.000 mensen in Nederland hebben geen woning en zijn dakloos.
Oordeel
Onwaar.
Bron van de bewering
Op 30 maart debatteerde de Tweede Kamer over het tekort aan woningen in Nederland. Als Stephan van Baarle (DENK) aan het woord komt, somt hij een aantal problemen op die voortkomen uit het woningtekort: stijgende huren, uitdijende wachtlijsten voor sociale huurwoningen en stijgende huizenprijzen. En dakloosheid:
“32.000 mensen hebben helemaal geen woning en zijn dakloos; ze slapen in een auto of op straat.”
Waarom dit onwaar is
Het CBS doet sinds 2009 jaarlijks onderzoek naar het aantal daklozen in Nederland. De nieuwste cijfers hebben betrekking op 2020: op 1 januari 2021 waren volgens dit instituut inderdaad 32.000 mensen dakloos. Deze mensen slapen echter lang niet allemaal in een auto of op straat, zoals Van Baarle dat verwoordde. De definitie die het CBS hanteert, slaat namelijk ook op mensen die afwisselend bij vrienden en familie verblijven of overnachten in een maatschappelijke opvang, zoals het Leger des Heils.
Het CBS schat het aantal daklozen met behulp van de “vangst-hervangst-methode”. Hiervoor gebruikt het CBS drie registers:
- het aantal personen in het bijstandsregister zonder vaste verblijfplaats;
- het aantal mensen dat volgens de Basisregistratie Personen (BPR) verblijft in de nachtopvang;
- een selectie uit het Alcohol en Drugs Informatie Systeem.
Veel groepen buiten beeld
Door deze werkwijze blijven een aantal groepen daklozen buiten beeld, zoals minderjarigen, ouderen en ongedocumenteerden.
Minderjarigen worden door het CBS niet meegeteld omdat die nog ingeschreven staan bij hun ouders. Het gaat echter niet om kleine aantallen, blijkt uit een persbericht van vereniging van hulporganisaties Valente:
“Valente ziet dat 1650 minderjarige kinderen met ouder in 2020 in de maatschappelijke opvang zijn opgevangen.”
Ouderen komen in aanmerking voor AOW en staan niet meer ingeschreven in het bijstandsregister. Vaak staan ze niet meer ingeschreven bij een nachtopvang, maar hebben ze, aldus het CBS,
“het leven op straat ingeruild voor een meer residentiële setting, zoals een hostel, een speciale maatschappelijke woonvoorziening voor oudere daklozen of een andere vorm van 24-uurs maatschappelijke opvang.”
Vanaf de pensioengerechtigde leeftijd ontvangen ze AOW, afhankelijk van hoe lang ze in Nederland gewoond hebben. Dit vergroot uiteraard de kans op een woning, maar hoeft niet voor iedereen te gelden. Er zijn geen cijfers of schattingen bekend over de grootte van deze groep ouderen zonder woning.
Er zijn ook mensen die officieel geen gebruik mogen maken van de daklozenopvang, zoals arbeidsmigranten of uitgeprocedeerde asielzoekers. De behandeling van deze zogenaamde “niet rechthebbenden” is regelmatig onderwerp van hevige discussie, zoals tijdens de bed-bad-broodcrisis van 2015.
Ook hier geldt weer dat het niet bekend is om hoeveel mensen het gaat. Concrete aanwijzingen dat de cijfers van het CBS inderdaad tekortschieten zijn er genoeg: het aantal daklozen zou stagneren, terwijl het eerder genoemde bericht van Valente juist een stijging rapporteert. Voor het Leger des Heils geldt hetzelfde.
Bredere definitie
De regering erkent dit probleem en kwam in december 2022 met het Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis. Daarin staat het volgende over de definitie:
“Op dit moment schiet de huidige monitoring tekort om gericht te sturen aan de hand van kwantitatieve gegevens. Bij het verzamelen van data over dakloosheid zal daarom toegewerkt worden naar het hanteren van de ETHOS Light definitie (European Typology of Homelessness and Housing Exclusion). Dit is de Europese definitie van dakloosheid die wetenschappelijk algemeen erkend wordt.”
Deze nieuwe definitie omvat niet alleen alle eerder genoemde groepen, maar slaat ook op mensen die vanwege een gebrek aan huisvesting op campings en vakantieparken verblijven. Een andere “verborgen” groep bestaat uit personen die langer dan noodzakelijk in de gevangenis of een ggz-instelling verblijven. Als laatste worden ook mensen genoemd die geconfronteerd worden met dreigende huisuitzetting.
Van al deze “nieuwe” categorieën zijn nog geen cijfers bekend. Een van de doelen van het actieplan is dan ook om te gaan meten volgens de ETHOS Light definitie. De pilots hiervoor beginnen dit jaar, in oktober dit jaar worden de eerste resultaten bekendgemaakt.
Conclusie
Het door Tweede-Kamerlid Van Baarle (DENK) genoemde aantal van 32.000 zegt weinig over het aantal daklozen in Nederland. Dit cijfer is veel te hoog als het alleen maar gaat om mensen die structureel buiten of in hun auto slapen. Maar neem je alle groepen mee die worden genoemd in de ETHOS Light definitie, dan kan het aantal alleen maar veel groter zijn.
08-05-2023: In een eerdere versie stond dat de resultaten van de pilots met de ETHOS Light Definitie waarschijnlijk pas ergens in de komende jaren bekend zouden worden. Maar de eerste resultaten worden in oktober dit jaar bekendgemaakt en dit is aangepast in de factcheck.
