Verwarde personen gedwongen opnemen ter observatie. Minister Schippers (Volksgezondheid) kreeg vorige week veel kritiek over zich heen toen ze haar nieuwe plannen voor de verplichte geestelijke gezondheidszorg voorlegde aan de Kamer. Het gedwongen opnemen van mensen is een ingewikkelde procedure die veel vragen oproept bij politici en zorgverleners. Juridisch en praktisch gezien lijkt het wetsvoorstel dan ook lastig te realiseren.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Wat houden de plannen van Schippers in?
Er komen bij de politie regelmatig meldingen binnen van mensen die verward gedrag vertonen, maar die niet direct een gevaar vormen voor hun omgeving. Denk hierbij aan een geval waarbij een buurtbewoner ‘s avonds laat een dementerende oudere man in de straat opmerkt die de weg kwijt is, en de politie belt. Onder de huidige ‘Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen’ (Wet Bopz) kan deze man niet gedwongen worden opgenomen als hij geen gevaar vormt voor zichzelf of de omgeving.
Met het nieuwe ‘Wetsvoorstel verplichte geestelijke gezondheidszorg’ (Wvggz) wordt het mogelijk om ook verwarde mensen op te nemen die geen direct gevaar vormen. Dit wordt ook wel de time-out procedure genoemd. Shirin Slabbers, jurist Gezondheidsrecht bij juridsch dienstverlener DAS, legt uit: “Het nieuwe wetsvoorstel gaat hiermee verder dan de huidige wet Bopz. Met de nieuwe wet zou ‘een vermoeden’ van een psychische stoornis al voldoende zijn om iemand van straat te halen.” Door het inzetten van een time-out procedure is het mogelijk om een persoon drie dagen gedwongen op te nemen ter observatie of om een crisismaatregel van 18 uur in te stellen.
Wat zijn verwarde mensen?
Maar welke mensen vallen precies onder de term ‘verward’? In het rapport ‘politie en verwarde personen’ dat in 2014 verscheen, staat dat deze term binnen de politie niet is afgebakend. De politie hanteert het uitgangspunt dat er sprake moet zijn van ‘een verstoord oordeelsvermogen dan wel disconnectie met de realiteit’.
Bauke Koekkoek, lector Psychiatrische Zorg aan de HAN, deed onderzoek naar hoe in Nederland wordt omgegaan met mensen die een psychische stoornis hebben. In zijn boek ‘Verward in Nederland’ legt hij onder andere uit welke kanttekeningen moeten worden gemaakt bij de gegevens die de politie verspreidt over het aantal verwarde personen. Zo stelt hij dat er in 2011 een nieuw systeem is ontwikkeld om verwarde personen te registreren. Hierdoor worden niet alleen mensen met een psychische stoornis geregistreerd, maar kunnen bijvoorbeeld ook verslaafden en dementerenden onder de code ‘verward persoon’ worden opgenomen. Daarbij geeft Koekkoek aan dat het mogelijk is dat een persoon meerdere keren wordt geregistreerd, maar dat dit niet duidelijk is terug te zien in de cijfers van de politie.
Neemt het aantal verwarde personen toe?
Het aantal meldingen van verwarde personen is tussen 2011 en 2015 toegenomen met 64 procent, zo is af te lezen uit cijfers die de Nationale Politie vorig jaar publiceerde. Maar zoals Koekkoek in zijn onderzoek aangeeft, worden ook andere gevallen onder de code ‘verward’ geregistreerd (verslaafden, dementerenden, verstandelijk gehandicapten etc.). Daarbij is niet bekend hoeveel personen verantwoordelijk zijn voor meerdere meldingen. Het is daarom moeilijk in te schatten hoe groot de groep verwarde personen is die ook daadwerkelijk een gevaar vormt voor de samenleving.
Volgens de politie is de stijging van het aantal verwarde personen te wijten aan de bezuinigingen in de geestelijke gezondheidszorg. Ook hier heeft Koekkoek naar gekeken in zijn onderzoek. Hij is van mening dat de stijging niet alleen te relateren is aan de bezuinigingen in de geestelijke gezondheidszorg. Zo bestaat ook de mogelijkheid dat het nieuwe registratiesysteem invloed heeft gehad op de toename van verwarde personen.
Wat zijn de medisch-ethische bezwaren tegen de nieuwe wet?
Juridisch gezien zitten er haken en ogen aan het voorstel. Jurist Shirin Slabbers maakt zich zorgen over eventuele gevaren. Zo zouden mensen die voor overlast zorgen wettelijk gezien al aangemerkt kunnen worden als ‘verward’. Daarbij is Slabbers van mening dat de discussie zou moeten gaan over de vraag of er niet ‘een te verre inbreuk’ wordt gemaakt op het recht van psychiatrische cliënten. Bij zowel de wet die nu van kracht is als het nieuwe wetsvoorstel is er sprake van inbreuk op het recht van zelfbeschikking en individuele vrijheid”, aldus Slabbers.
Welke praktische bezwaren zijn er?
Voor de verplichte observatie van verwarde personen is personeel nodig. Dat klinkt tegenstrijdig, aangezien er lange wachtlijsten zijn voor mensen die psychische zorg willen. Zij kunnen niet direct doorverwezen worden, omdat er een tekort is aan specialisten. Hoogleraar Zorginnovaties in de GGZ, Philippe Delespaul, noemt de situatie kwalijk. Volgens hem kan er veel beter gekeken worden naar hoe mensen sneller geholpen kunnen worden, voordat een situatie uit de hand loopt en de politie in actie moet komen.
Daarnaast is de vraag of een verplichte observatie goed is voor het welzijn van een cliënt. Je mag als hulpverlener alleen observeren. Zo kan achteraf blijken dat een cliënt helemaal geen psychische hulp nodig heeft. Volgens de GGZ en Philippe Delespaul doet deze maatregel meer kwaad dan goed. Gedwongen opname is volgens hen slecht voor de relatie tussen de zorgbehoevende en zorgverlener. Wanneer iemand gedwongen wordt opgenomen, heeft die persoon een slechte ervaring met de psychische gezondheidszorg. De kans is klein dat zo’n iemand in de toekomst vrijwillig hulp gaat zoeken. Sterker nog, volgens Philippe Delespaul kan gedwongen opname voor sommigen traumatiserend zijn. Dit betekent dat er nog een psychisch probleem bij komt.
Conclusie
Zowel juridisch als praktisch gezien zijn er meerdere bezwaren te geven voor het wetsvoorstel van Schippers. Het plan lijkt daarom niet zinvol.
Allereerst is niet precies duidelijk hoe groot de groep verwarde personen is, waardoor niet duidelijk is of toename die de politie beschrijft representatief is. Daarbij wordt volgens jurist Slabbers inbreuk gemaakt op het recht op zelfbeschikking van cliënten als wordt overgegaan op gedwongen opname. Sommige cliënten ervaren dit zelfs als traumatiserend. Het is waarschijnlijk effectiever als er maatregelen worden getroffen die de lange wachtlijsten op psychische zorg verkorten, zodat mensen eerder worden geholpen.
Wat er nu met het wetsvoorstel gaat gebeuren, is nog onduidelijk. Waarschijnlijk zal deze worden aangepast naar aanleiding van de kritiek die is geuit door de oppositiepartijen en zorgverleners.
