Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
De wettelijke straffen voor drugshandel en druggerelateerde delicten in Nederland zijn lager dan in ons omringende landen.
Oordeel
Deels onwaar
Bron van de bewering
Het CDA wil de drugscriminaliteit harder aanpakken, zo valt te lezen in het partijprogramma [pdf] voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Een van de maatregelen die het CDA voorstelt, is het verhogen van de straffen voor delicten die te maken hebben met drugs. Volgens het programma zijn deze relatief laag in vergelijking met landen die in de buurt van Nederland liggen:
“Daarom worden de straffen voor drugshandel en druggerelateerde delicten verhoogd en meer in lijn gebracht met ons omringende landen.”
Die zin lijkt op het eerste oog open voor interpretatie, maar Chris van Dam (Tweede Kamerlid van het CDA) licht aan Nieuwscheckers toe dat het CDA doelt op het verhogen van de maximumstraffen zoals vastgelegd in de wet. Hiermee bevestigt hij het standpunt van het CDA dat de wettelijk vastgelegde straffen voor drugshandel en druggerelateerde delicten in Nederland lager zijn dan in ons omringende landen.
Volgens het CDA is dit zogenaamde milde strafklimaat tevens de reden dat drugscriminelen voor Nederland kiezen. Deze claim is eveneens door Nieuwscheckers onderzocht.
Waarom is deze bewering grotendeels onwaar?
Het Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugsverslaving (EWDD, Engels: EMCDDA) geeft per Europese lidstaat aan wat de (eventuele) minimum- en maximumstraffen op drugsgerelateerde delicten zijn. Hierbij moet de kanttekening worden gemaakt dat de wetten uit verschillende landen niet een-op-een te vergelijken zijn: delicten worden in het ene land anders gedefinieerd en afgebakend dan in het andere.
Toch ontstaat op basis van de cijfers van het EWDD een aardig beeld van de strafmaat in Europese lidstaten. Zo is te zien dat in Frankrijk en Oostenrijk in het geval van sterk verzwarende omstandigheden de gevangenisstraffen kunnen oplopen tot maximaal levenslang. In Oostenrijk is zelfs vastgelegd dat het hoofd van een drugsbende – de enige drugscrimineel die in dat land levenslang kan krijgen – bij veroordeling in ieder geval minstens tien jaar de bak in draait. Ook in België, Italië, Luxemburg (max. 20 jaar), Spanje (max. 20 jaar en 3 maanden) en Noorwegen (max. 21 jaar) kan de celstraf in theorie hoog oplopen.
Een verdachte kan in Nederland, theoretisch gezien, voor de import en export van harddrugs uit de zwaarste categorie tot 16 jaar gevangenisstraf krijgen: “Binnen het kader van de Opiumwet wordt het importeren en exporteren van geclassificeerde drugs beschouwd als een zwaar misdrijf. De straf voor de handel in hard drugs kan oplopen van 12 tot 16 jaar”, zo is te lezen op de website van het EWDD. Dat is gelijk aan of zelfs hoger dan landen als Denemarken, Portugal (ook max. 16 jaar), Duitsland, Tsjechië (max. 15 jaar), Zweden (max. 10 jaar) en Polen (max. 8 jaar).
De implicatie van het CDA dat bij wet vastgestelde straffen in Nederland lager zijn dan in de ons omringende landen, klopt dus niet helemaal. Inderdaad, er zijn landen waar de straffen zelfs tot levenslang kunnen oplopen, maar met een vastgelegde maximale gevangenisstraf van 16 jaar scoort Nederland zo laag nog niet. Sterker nog, deze maximumstraf is hoger dan bij onze oosterburen.
Volgens CDA-Kamerlid en woordvoerder justitie en veiligheid Chris van Dam doelt het CDA-partijprogramma echter specifiek op drugs die in Nederland geproduceerd en verhandeld worden. Hier staat een gevangenisstraf van maximaal acht jaar op, aanmerkelijk lager dan de eerder genoemde twaalf tot zestien jaar.
Dat blijkt ook uit het rapport ‘Drug trafficking penalties across the European Union‘ van het EWDD. Hierin worden de mogelijk en daadwerkelijk opgelegde straffen van EU-lidstaten vergeleken aan de hand van hypothetische delicten. In al deze casussen is de maximale gevangenisstraf in Nederland inderdaad zes tot acht jaar. Desondanks komen, gekeken naar de ons omringende landen, België en Luxemburg hier alsnog lager uit (maximaal vijf jaar gevangenisstraf). Zie het voorbeeld hieronder.
Wie de voorbeelden uit het rapport goed bestudeert, ziet wel dat er in Nederland een enorm verschil zit tussen de maximaal mogelijke en de daadwerkelijk opgelegde straf. Nederland behoort hier tot de laagst scorende landen. Maar zelfs als in bovenstaand voorbeeld gekeken wordt naar de straf die naar verwachting daadwerkelijk opgelegd wordt, scoort niet Nederland, maar Frankrijk het laagst.
Daarom vindt Van Dam – die zelf politieman en officier van justitie was – dat de maximumstraffen omhoog moeten: ‘Wij kunnen vanuit de politiek niet direct invloed uitoefenen op de uitspraak van de rechter. Tenzij we minimumstraffen zouden invoeren, maar daar is het CDA op tegen. Wij denken dat het verhogen van de maximumstraffen er uiteindelijk toe zal leiden dat de rechter ook hogere straffen oplegt.’
Officier van justitie Ernst Pols ziet hier geen oplossing in. ‘Wij willen bij het OM inderdaad zwaarder straffen op drugscriminaliteit, maar daarvoor hoeft de wet niet aangepast te worden. Wat ons betreft is de marge die we wettelijk gezien hebben ruim genoeg.’
Hans Nelen, hoogleraar criminologie aan de Universiteit Maastricht, sluit zich bij Pols aan. ‘Het is uiteindelijk aan de rechter om heel veel factoren en omstandigheden in overweging te nemen. Het is absoluut niet met zekerheid te zeggen dat hogere straffen bij wet ook tot hogere straffen bij de rechter leiden.’ Hij vindt zelfs dat de straffen in Nederland, zowel bij wet als die de rechter uiteindelijk oplegt, al behoorlijk hoog zijn. ‘Het beeld uit zo’n rapport vertekent wat. Er zijn zo ongelooflijk veel factoren, het is onmogelijk dat allemaal in een rapport mee te nemen.’
Conclusie
De bewering dat de bij wet vastgelegde straffen in Nederland lager zijn dan in ons omringende landen, klopt niet helemaal. Er zijn zeker landen met hogere straffen, maar met zestien jaar gevangenisstraf voor de import en export van drugs scoort Nederland hoger dan bijvoorbeeld Duitsland, en de acht jaar voor drugshandel in Nederland is dan weer hoger dan de straf voor hetzelfde delict in België en Luxemburg. Nederland komt hier vrij gemiddeld uit de verf.
De kanttekening die hierbij geplaatst moet worden is dat CDA-woordvoerder voor justitie Van Dam wel gelijk lijkt te hebben dat de daadwerkelijk door de rechter opgelegde straf in Nederland laag is, ook vergeleken met landen om ons heen. Alleen Frankrijk scoort hier nog net iets lager.
