Verdrietige mensen zouden minder goed kleuren kunnen onderscheiden, meldde NU.nl op 3 september 2015. Is dit wel zo? Nieuwscheckers nam dit nieuws onder de loep en ontdekte een aantal haken en ogen. Andere onderzoekers leveren heftige kritiek: het onderzoek zou moeten worden teruggetrokken, vinden zij.

Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.

Het artikel van NU.nl is gebaseerd op een onderzoek van de Amerikaanse universiteit van Rochester, waarvoor de emoties van proefpersonen werden gemanipuleerd. Een deel van hen werd blootgesteld aan beelden die een trieste emotie moesten oproepen. Zij bekeken een fragment uit de Disneyfilm The Lion King: de vader van leeuwenwelp Simba, die van een rots naar beneden valt en Simba die huilend naast het levenloze lichaam van zijn vader staat.

Het andere deel van de proefpersonen kregen een video te zien die vrolijke emoties moest triggeren. Zij zagen een fragment van een populaire cabaretier die grappen vertelt aan een lachend publiek. Daarna kregen de proefpersonen een aantal kleurvlakken te zien, waarvan de intensiteit (saturatie) per vlak verschilde. Deze kleuren moesten zij benoemen. Een tweede groep proefpersonen kreeg dezelfde opdracht, alleen zagen zij een emotioneel neutraal beeld van een screensaver in grijstonen en het fragment uit The Lion King. De video van de cabaretier ontbrak.

Niet alle kleuren

Een blik op het originele onderzoek geeft al meer duidelijkheid. Het artikel ‘Sadness Impairs Color Perception’ is gepubliceerd in Psychological Science, een bekend wetenschappelijk tijdschrift. In de samenvatting van het artikel schrijft hoofdauteur Christopher Thorstenson: “The results of both experiments showed that sadness impaired color perception along the blue-yellow color axis but not along the red-green color axis.” Thorstenson concludeert dus dat droevigheid effect heeft op de waarneming van de kleuren blauw tot geel in het kleurenspectrum, maar niet op de kleuren tussen rood en groen. Verdrietige mensen nemen dus niet alle kleuren minder goed waar, maar een aantal kleuren rondom een specifieke as.

Interactie

Het onderzoek van Thorstenson staat in een gerenommeerd tijdschrift. Dit veronderstelt dat het artikel voor plaatsing door een aantal experts in het vakgebied is bekeken. Toch is er vanuit de wetenschappelijke wereld veel kritiek geleverd op het onderzoek. Volgens Daniël Lakens, universitair docent toegepaste cognitieve psychologie aan de Universiteit Eindhoven, is de kritiek vooral gericht op de statistische onnauwkeurigheid van de onderzoekers.Lakens zegt dat de conclusies van het onderzoek niet worden ondersteund door de data: ze zijn niet te trekken op grond van de toets die de onderzoekers gebruiken. Hierbij verwijst hij naar een aantal peer-reviews op de website PubPeer, een online community waarop gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek onder de loep genomen wordt.

Significantie

Thorstenson maakt gebruik van een t-test met twee onafhankelijke steekproeven. De hypothese was dat de leden van de ‘droevige film-groep’ gemiddeld slechter zouden zijn in het onderscheiden van kleuren dan die van de ‘grijze screensaver’-groep en de ‘cabaretier’-groep.

De onderzoekers claimen dat droevigheid invloed heeft op het waarnemen van kleuren op de blauw-geel as, maar niet op de perceptie van kleuren op de rood-groen as. Volgens de critici op PubPeer zeggen de data iets anders: dat de onderzoekers een effect op de ene as hebben gemeten, maar niet op de andere as betekent niet dat er geconcludeerd kan worden dat droevige mensen bepaalde kleuren minder goed waarnemen. Om die conclusie te kunnen trekken moet ook nog een statistisch significante interactie tussen de twee effecten gemeten worden. Hiermee kunnen de onderzoekers aantonen dat het resultaat niet op toeval berust.

Volgens een anonieme onderzoeker op PubPeer (Peer 1) is de interactie in het eerste experiment ‘marginaal’ significant. Dat wil zeggen dat het net niet aan de vereiste grens van 0.05 komt, een gebruikelijke grens om te bepalen of een effect wel of niet op toeval berust. De uitkomst is niet overduidelijk: de kans bestaat dat de uitkomst van het onderzoek anders is wanneer het (meerdere keren) herhaald wordt. Voor nu zouden de resultaten te zwak zijn om er harde conclusies aan te kunnen verbinden. Het tweede experiment zou volgens de anonieme onderzoeker in geen geval significant zijn. De conclusie dat er een effect is van droevigheid op perceptie van kleur is daarom onjuist, benadrukt deze.

Happy condition

De critici op PubPeer zijn eensgezind: het onderzoek moet worden teruggetrokken. Maarten Frens, als neurowetenschapper verbonden aan het Erasmus MC, is positiever. Hij vindt het experiment er solide uitzien. Frens: “Jammer dat er geen happy condition in experiment 2 zit, maar dat doet aan de conclusies niks af.” In het tweede experiment zijn alleen droevige en neutrale emoties gemeten: de video van de cabaretier is hier niet getoond. Volgens Frens heeft dat echter geen effect op de uitkomst van het onderzoek.

Alles bij elkaar opgeteld kunnen er vraagtekens worden gezet bij het effect van droevigheid op de waarneming van kleuren. Thorstenson heeft niet gereageerd op een verzoek voor commentaar.

Zelfreinigend vermogen

Terug naar het artikel op NU.nl. Hierin staat: “Als mensen droevig zijn, heeft dat invloed op de manier waarop zij kleuren waarnemen. In een slechte bui zijn mensen minder goed in het onderscheiden van kleuren dan wanneer zij blij zijn.” Een kanttekening is hier wel op zijn plaats: verdrietige mensen nemen niet alle kleuren minder goed waar, alleen kleuren rondom een specifieke as. NU.nl trekt dus een te stellige conclusie. De auteur van het artikel was niet bereikbaar voor een reactie.

Of de conclusies van Thorstenson echt goed onderbouwd zijn, is een tweede vraag. Die laten we over aan het zelfreinigende vermogen van de wetenschap.

UPDATE: Inmiddels is het artikel ‘Sadness Impairs Color Perception’ teruggetrokken door de auteurs. De onderzoekers lichten hun besluit toe op de website van SAGE Journals.

Foto: Gary Ullah (Flickr, CC BY 2.0)