Zorgpersoneel besteedt minder dan 40% van werktijd aan belastende regels

Zorgmedewerkers zijn 40% van hun werktijd kwijt aan administratieve en bureaucratische taken.

Ongefundeerd

Op de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen ging Lilian Marijnissen van de SP met demissionair premier Rutte in discussie over de begrotingsplannen over de zorg. Ze stelt voor om niet op de werkvloer te bezuinigen, maar op andere kostenposten binnen de zorg. Een van de zaken (2:29:00) die ze noemt is onnodige bureaucratie: “Dat je kunt kijken naar de onnodige bureaucratie, 40% van de tijd wat dat kost.”

Deze bewering wordt door meer partijen gedaan. Zo komt hij ook terug in de verkiezingsprogramma’s van de BBB [pdf] en de PVV [pdf]:

• “BBB wil dan ook dat rigoreus geschrapt wordt in allerlei bureaucratische systemen die er toe geleid hebben dat een verpleegkundige ongeveer 40% van haar tijd besteedt aan papier” (p. 57).
• “Onze regering reageert op personeelstekorten door de zorg dan maar op te heffen. Dit is niet nodig! Zo is de deeltijdfactor in de zorg 0,68, zijn zorgmedewerkers gemiddeld 40% van hun tijd kwijt aan administratie en is de overhead in de langdurige zorg opgelopen naar ruim 16%” (p. 16).

Als er naar de oorsprong van deze 40% gekeken wordt, blijkt er een hele geschiedenis achter schuil te gaan. Om te beginnen is het percentage terug te vinden in een aantal nieuwsberichten van de afgelopen jaren. Deze zomer kwam het bijvoorbeeld voorbij op LinkedIn, in april bij EenVandaag en eind vorig jaar schreef De Telegraaf erover. 

Maar de oudste nieuwsberichten over het percentage zijn van veel langer geleden: eind 2017. EenVandaag schreef er toen ook over en hier wordt ook duidelijk waar de claim oorspronkelijk vandaan komt: uit een onderzoek naar werkdruk in de zorg volgens de video die bij het artikel staat. Ook wordt verteld dat het onderzoek uitgevoerd is door actiecomité Het Roer Moet Om en ledenorganisatie VvAA. Er zou onderzoek gedaan zijn naar zes verschillende beroepsgroepen: fysiotherapeuten, ziekenhuisverpleegkundigen, apothekers, psychiaters, MDL-artsen en wijkverpleegkundigen. Het gemiddelde van onderstaande percentages zou uitwijzen dat 40% van de tijd van zorgmedewerkers opgaat aan administratie.

De realiteit steekt wat ingewikkelder in elkaar. Online zijn weinig sporen meer te vinden van dit onderzoek uit 2017 en dus ook hoe de onderzoekers tot deze percentages gekomen zijn. Nieuwscheckers zocht contact met Kees Wessels van De Argumentenfabriek, een organisatie die destijds heeft meegeholpen met het opzetten en uitvoeren van het onderzoek. Wessels legt over de mail uit dat er niet één maar twee onderzoeken gedaan zijn in 2017: ‘Dat cijfer is afkomstig van onderzoek van een denktank van jong professionals die voor zes verschillende beroepen onderzoek op de werkvloer hebben gedaan. Vervolgens is er om zicht te krijgen op de administratieve lastendruk van medische specialisten nog een enquête uitgezet, waar een vergelijkbaar cijfer is uitgekomen.’

De denktank die Wessels noemt is (Ont)Regel de Zorg, die het eerste onderzoek uitvoerde in opdracht van Het Roer Moet Om en de VvAA volgens een later rapport [pdf] (pagina 5). In een artikel uit het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde staat ook wat er precies gedaan is: negen academici hebben in uitgebreide interviews 100 professionals ondervraagd over hun dagelijkse praktijk. Hieruit zijn voor elke beroepsgroep ideaaltypische weekagenda’s opgesteld. Deze en andere resultaten van dit onderzoek staan op zorgagendas.nl en het is hier waar we de percentages uit de uitzending van EenVandaag weer tegenkomen.

Hierna hebben Het Roer Moet Om en de VvAA de enquête uitgezet. Deze wordt ook genoemd in het artikel uit het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, maar een uitgebreidere uitleg staat in een rapport [pdf] op de website van de Federatie Medisch Specialisten (FMS). Deze organisatie heeft geholpen met de opstelling van de enquête. Volgens het rapport is deze ingevuld door 3073 mensen, van wie 2449 medisch specialisten en 624 aios (artsen in opleiding tot specialist). Aan hen is onder andere  gevraagd hoeveel procent van hun werktijd opgaat aan het uitvoeren van administratieve handelingen. Volgens pagina’s 11 en 12 van het rapport is dit voor medisch specialisten gemiddeld 38% en voor aios 46%.  

Het percentage dat wordt gerapporteerd door politici komt dus uit degelijke bron, maar er zijn belangrijke kanttekeningen bij te plaatsen. Nieuwscheckers heeft naar de informatie gekeken die over beide onderzoeken beschikbaar was en deze ook voorgelegd aan Wilmar Schaufeli. Hij is hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de universiteiten van Utrecht en Leuven en eveneens de leidende onderzoeker van de Nationale (Ont)RegelMonitor. Dat zijn enquêtes die de VvAA afneemt onder haar leden over de regeldruk in de zorg. De (Ont)RegelMonitoren dienen ook als opvolger van de onderzoeken uit 2017.

Om te beginnen is het de vraag of de 100 interviews die de Denktank gevoerd heeft representatief zijn voor de zes ondervraagde beroepsgroepen. Als aangenomen wordt dat voor iedere beroepsgroep evenveel mensen zijn geïnterviewd, komen we uit op 16 à 17 interviews per beroepsgroep. ‘Op zich is het een goed idee om agendaonderzoek te doen want dat geeft op zijn minst een indicatie. Als je echter uitspraken over een hele groep wilt doen dan moet de steekproef wel representatief zijn’, vertelt Schaufeli. Over de resultaten van de interviews en het NTvG-artikel dat hij ingezien heeft: ‘Voor zover ik heb gezien wordt niet aannemelijk gemaakt dat de steekproef waaruit de agenda’s afkomstig zijn representatief is.’ De enquête, die door 3073 mensen beantwoord is, lijkt op dit gebied beter.

Verder heeft de pakkende claim die in de politiek en de media telkens herhaald wordt wellicht de verkeerde focus. In de enquête van Het Roer Moet Om en de VvAA is namelijk ook gevraagd hoeveel procent van alle administratieve handelingen de zorgmedewerkers als zinnig beschouwen en hoeveel procent van alle administratieve handelingen meer tijd kosten dan nodig is. Het lijkt zinniger om te kijken naar hoeveel tijd opgaat aan onnodige of te lang durende bureaucratie, dan puur naar alle tijd die opgaat aan administratie.

Volgens het rapport werd gemiddeld 35% van de administratie door medisch specialisten als zinnig ervaren en hetzelfde geldt voor 38% van de administratie door aios. Medisch specialisten vonden dat 61% van hun bureaucratie te veel tijd kostte en dit geldt voor 62% van de administratie onder aios. Op basis hiervan kan bepaald worden welk percentage van de tijd wordt besteed aan zinnige, onzinnige en te lang durende administratie. Zie onderstaande grafiek voor de resultaten.

Al deze percentages komen wel uit onderzoeken die inmiddels zes jaar oud zijn, dus het is de vraag hoe representatief ze zijn voor het heden. Voor recentere cijfers kunnen we terecht in de (Ont)RegelMonitoren. In die enquêtes is ook gekeken naar verschillende soorten administratie, aldus Schaufeli: 

De meest recente enquête [pdf] is van 11 maart 2021 en is beantwoord door zeven beroepsgroepen: apothekers, fysiotherapeuten, huisartsen, medisch specialisten, psychologen/psychotherapeuten, tandartsen en overige beroepen.  Aan deze mensen is onder andere gevraagd: “Hoeveel procent van uw werktijd bent u gemiddeld per week kwijt aan regels die niet effectief zijn en die belastend zijn om na te leven?” De antwoorden op deze vraag voor november en december 2020 staan in onderstaande grafiek.

Hieruit blijkt dat eind 2020 81% van de ondervraagde zorgmedewerkers minder dan 31% van hun tijd besteedde aan niet effectieve, belastende regels. Daarbovenop is volgens de samenvatting van de meest recente (Ont)RegelMonitor de totale tijd die zorgmedewerkers aan administratie besteden licht afgenomen. Uit de rest van de (Ont)RegelMonitor blijkt dat ervaren regeldruk nog steeds een probleem is, maar de 40% die vaak geciteerd wordt, geeft een verkeerd beeld van de hedendaagse stand van zaken. Schaufeli vindt dat het niet hard te maken is:

De politici en nieuwsmedia die zeggen en schrijven dat zorgmedewerkers gemiddeld 40% van hun werktijd kwijt zijn aan administratie, geven een vertekend beeld. Dit percentage komt uit twee onderzoeken uit 2017 en is dus vrij oud. Verder is het zinniger om naar het percentage van de werktijd te kijken dat wordt besteed aan belastende of niet effectieve regels. Niet alle administratie is immers onnodig en onzinnig. Uit het meest recente onderzoek blijkt dat de meerderheid van zorgmedewerkers minder dan 40% van hun werktijd besteedt aan dit soort regels. Het percentage is dus ongefundeerd.