Grafiekpolitie | Eindejaarsgrafiekenbonanza

Verreweg de meeste aangiften van misleidende grafieken betroffen y-assen die niet bij nul begonnen. Zoals bijvoorbeeld deze grafiek die op 26 september in de Volkskrant verscheen.

Verschillende lezers wezen erop dat de y-as hier een breukje bevatte en dat de stijging in zorgpremie hierdoor groter lijkt. Eerder dit jaar hadden we een discussie met de NOS over een soortgelijke grafiek en over wanneer je wel of niet bij nul moet beginnen.

Ook in dit geval zouden wij ervoor pleiten om de y-as bij nul te laten beginnen. Stephan Ockhuijsen maakte als Datagraver een staafdiagram van de zorgpremie dat een veel minder sterke stijging laat zien.

Bovendien dook Ockhuijsen, zoals het een ware datagraver betaamt, iets dieper in de data en maakte hij ook een versie die gecorrigeerd was voor inflatie. De boodschap van deze grafiek zou zijn dat de zorgpremie in Nederland vrijwel constant is.

Wat is er leuker dan één y-as? Dat zijn natuurlijk twee y-assen! Aan het begin van het jaar, op 3 januari, publiceerde de Federal Reserve Bank of St. Louis een overzicht van militaire uitgaven van verschillende landen.

We zien de zes landen die het meeste uitgeven op dit gebied. Ze lijken enigszins vergelijkbaar, tot je ziet dat de blauwe lijn van de Verenigde Staten als enige op de rechter y-as zit, die begint waar de linker y-as ophield. AMAZEBALLS. Als je bijvoorbeeld kijkt naar 2020, dan lijkt de Verenigde Staten onder China te zitten qua uitgaven. Maar China zit volgens de linker-as op minder dan 300 miljard dollar en de Verenigde Staten zit volgens de rechter-as ver boven de 700 miljard dollar. Dat is dus meer dan het dubbele!

Ook in wetenschappelijke publicaties verschijnen misleidende grafieken. Op 16 maart publiceerde het toptijdschrift The Lancet een onderzoek naar oversterfte door warmte en koude.  

Per land staat links de oversterfte bij koude in blauw en rechts die bij warmte in rood. Zo op het eerste gezicht lijkt er in de meeste landen bij koude iets meer oversterfte dan bij warmte. Tot je ziet dat de x-as links en rechts niet hetzelfde is. De as links loopt van 250 naar 0 (per 100.000 persoonsjaren), die rechts loopt van 0 tot 40 en dan met een creatief breuklijntje naar 250. Een blauwe balk bevat veel meer doden dan een rode balk die even groot is – bij koude is er dus meer oversterfte dan bij warmte. We gaan volgend jaar maar eens een studentenonderzoek doen naar hoe lezers dit soort grafieken met breuklijntjes interpreteren.

Een van onze afstudeerders spotte op 18 september deze grafiek over de hoogte van windmolens bij de NOS.

De molens lijken chronologisch van 2007 tot 2025 te staan en stapje voor stapje steeds groter te worden. Maar dan blijken de twee linker windmolens omgewisseld, eerst komt 2008 en dan pas 2007. De intervallen tussen de jaren zijn ook niet overal gelijk. En nog een fijn detail is dat de molens allemaal in een andere stand staan, terwijl het de bedoeling lijkt om de maximale hoogte te vergelijken, zoals bij de rechtermolen die met één blad recht omhoog zo hoog is als Eiffeltoren.

We deden dit jaar verschillende onderzoeken naar het ontwerp van grafieken. Wat voor ontwerpkeuzes maken grafiekmakers? Moet je bij het corrigeren van een misleidende grafiek zoveel mogelijk bij het oorspronkelijke ontwerp blijven? De antwoorden hierop volgen in 2024. Wat we wel alvast hebben, is een voorbeeld van een grafiek bij een reportage uit de Volkskrant van 27 november.

De grafiek is even prachtig als verwarrend. Wat gebeurt er in vredesnaam in die balken? Als je lang kijkt, dan blijken de getallen in de balken de oplagecijfers, maar de lengte van de balken is de verandering van die oplages sinds 2007 in procenten. En dan krijgt De Groene Amsterdammer ook nog eens een stapel tijdschriften in plaats van een balk. We waarderen deze eigenwijze stijl zeer, maar voor wie in één oogopslag wil zien wat er nu gebeurde met de oplages van Elsevier, Vrij Nederland en De Groene is dit níet het ideale ontwerp.

Dat je jaaroverzichten nooit al begin december moet maken, bleek maar weer eens toen de Independent op 12 december dit fascinerende taartdiagram publiceerde.

De redactie maakte sinds de eerste publicatie verschillende versies en we durven niet te voorspellen wat er op hun website zal staan op het moment dat dit jaaroverzicht verschijnt. We zagen iets soortgelijks bij de grafiek van nu.nl die we dit jaar bespraken. Ook daar verschenen snel na publicatie aangepaste versies van een misleidende grafiek en we juichen het zeer toe dat (online) redacties hun grafieken blijven verbeteren.

Terug naar dat oorspronkelijke taartdiagram. Wat valt u als eerste op? Is het de titel die vraagt of mensen voor óf tegen het introduceren van de sluiting van nachtclubs zijn? En vraagt u zich af welk van de twee antwoorden wordt weergegeven? Of zit u net als de auteur van dit overzicht de percentages in het taartdiagram onmiddellijk op te tellen en vraagt u zich af waarom die tot 110 procent komen en niet tot 100 procent? 

Het antwoord op deze vragen is dat de data laten zien hoeveel procent van elke leeftijdsgroep het zou steunen als nachtclubs weer dicht zouden moeten – waarvoor een taartdiagram een nogal ongeschikte vorm is om dit weer te geven. Dat deze grafiek waarschijnlijk een haastklus was, blijkt ook uit dat Gen Z is vergeten. De jongeren tussen 18 en 24 waren in deze grafiek de écht stille generatie.

In 2024 gaat de Grafiekpolitie door met een vast team van Casper Albers, Peter Burger, Ionica Smeets, Ivo van Vulpen, Winnifred Wijnker en Sanne Willems. Mocht u een misleidende grafiek zien, dan moedigen we burgerarresten zeer aan. Houd de grafiek staande en draag hem zo snel mogelijk over aan de Grafiekpolitie via nieuwscheckersleiden@gmail.com.