Misleidende berichten zijn soms moeilijk te herkennen. Toch kun je nepnieuws vaak op eenvoudige wijze ontmaskeren. De volgende drie simpele vragen kunnen daarbij helpen. Waar komt het vandaan? Wat ontbreekt er? En hoe voel je je erbij?
Een betrouwbare bron is je veiligste optie.
Als je de bron niet kent, bekijk dan de ‘over ons’-pagina of stel jezelf de vraag waarom ze dit verhaal delen.
Wees alert op commerciële belangen. Is de game Fortnite een belangrijke oorzaak van echtscheidingen? Volgens een online echtscheidingsbemiddelaar wel. Pure chocola gezond? Klinkt goed, maar het nieuws hierover berust op een voorlopig en ongepubliceerd onderzoek met slechts 9 proefpersonen.
Als er geen bron is, zoek dan de bron.
Je kunt zoeken naar afbeeldingen om erachter te komen waar deze eerder te zien zijn geweest, of zoek naar het verhaal om erachter te komen waar het is begonnen.
Kun je een hartaanval overleven door te hoesten? Een advies daarover werd op Facebook zo’n 150.000 keer gedeeld. Advies van een arts of medische instelling? Nee, van iemand die online onderdelen verkoopt voor huishoudelijke apparaten. Volgens de Hartstichting is het onzin.
Wees voorzichtig als iets er niet betrouwbaar uitziet.
Nepnieuws is te vinden op websites die echt lijken. Kijk uit naar subtiele aanwijzingen: valse URL’s, spelfouten of rommelige layouts.
Zo proberen oplichters al maanden geld te verdienen met misleidende Facebook-advertenties waarin bekende Nederlanders als Humberto Tan bitcoins aanprijzen. De advertenties bevatten valse nieuwsberichten waarvoor de logo’s van NOS, NU.nl, RTL en andere nieuwsmerken zijn misbruikt.
Lees het hele verhaal en niet alleen de kop.
Eén klik kan helpen om nepnieuws te herkennen. Lees het hele bericht en let op afbeeldingen, cijfers en citaten die geen bronnen hebben of die misschien uit hun context zijn gehaald.
Een rechts-extremistische site publiceerde 16 foto’s van mishandelde vrouwen die volgens het bijschrift het slachtoffer waren geworden van de vluchtelingen die ze hadden geholpen. Een bron ontbrak en bij nader onderzoek bleken alle foto’s vals.
Beelden kunnen zijn vervalst.
Nepnieuwsberichten bevatten vaak foto’s of video’s die zijn aangepast. Zelfs echte afbeeldingen kunnen lijken op iets wat ze niet zijn door een onjuiste datum of bijschrift.
Je kunt nagaan waar foto’s vandaan komen, door ze ‘omgekeerd’ te zoeken met Google of een andere zoekmachine. In het filmpje hieronder laten we zien hoe je zo’n ‘reverse image search’ doet. Een uitgebreider voorbeeld vind je hier.
De herkomst van video’s kun je op een vergelijkbare manier traceren. In deze filmpjes kun je zien hoe je dat doet.
Controleer wat andere mensen zeggen.
Check welke bronnen zij opgeven. Kijk wat betrouwbare nieuwssites en factcheckers melden – brekend nieuws wordt snel opgepikt door andere nieuwsmedia. Zoek bij een crisissituatie naar informatie van officiële bronnen, zoals crisis.nl.
Bij brekend nieuws over rampen en aanslagen circuleren op sociale media al snel geruchten over de toedracht en beelden van de vermeende daders. Kijk voor je ze deelt eerst naar de bron en naar de commentaren eronder: vaak hebben anderen ze al ontkracht.
Mensen die nepnieuws maken, proberen je te manipuleren.
Zij weten dat meer mensen zullen klikken op hun berichten als die je boos of ongerust maken. Controleer een bericht dat je raakt voordat je het deelt.
Clickbait-exploitanten proberen je bijvoorbeeld naar hun website te lokken met angstaanjagende, valse berichten over kamerplanten die kinderen binnen een minuut kunnen doden of met waarschuwingen voor niet-bestaande trucs van overvallers. Of ze maken je boos met een filmpje over ‘Famke uit Amsterdam‘ die met vuurwerk in brand werd gestoken (het gebeurde in Dublin).
Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, is dat waarschijnlijk ook het geval.
Hoop kan óók gebruikt worden om te manipuleren. In de meeste gevallen bestaat er geen wondermiddel.
Helaas, paardenbloemthee is geen wondermiddel tegen kanker en zuiveringszout met citroen is niet 10.000 keer beter dan chemotherapie.
Wees niet degene die de grap niet doorheeft.
Soms zijn grappen en satire op internet niet meteen als zodanig te herkennen. Let daarom op details die grappig of beledigend zijn, de manier waarop het is geschreven of de site waarop het te vinden is.
Satirische berichten van De Speld en Nieuwspaal worden regelmatig serieus genomen (nee, er is geen meisje van acht uit Almere dat net als haar moeder botoxlippen heeft). Ook journalisten trappen er trouwens regelmatig in: deze 10 nieuwsberichten begonnen allemaal als grap.
Nieuwscheckers is er om iedereen te helpen met het ontmaskeren van nepnieuws.
Wil je geen enkele factcheck van ons missen? En wil je op de hoogte blijven van nieuws en onderzoek naar nepnieuws, desinformatie en factchecken? Meld je dan aan voor de wekelijkse nieuwsbrief van Nieuwscheckers.
Deze campagne wordt ondersteund door Facebook.