Hoe een gelekt intern memo van de Europese Commissie (en de desinformatie daarover) vanuit Hongaarse media de rest van Europa bereikte, met een beetje hulp van Breitbart.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Interne memo’s van de Europese Commissie krijgen zelden veel aandacht. Maar één enkel document, over de ‘wettelijke gevolgen’ van het ‘Global Compact voor Migratie‘ van de Verenigde Naties, in een aantal landen ook bekend als het Pact van Marrakesh, heeft een storm van verontwaardiging en desinformatie ontketend in Europa.
Intern document
Het memo, dat geen officiële status had omdat het om een intern stuk ging, werd geschreven door Lucio Gussetti, in de Juridische Dienst van de Europese Commissie verantwoordelijk voor Buitenlands en Veiligheidsbeleid, Ontwikkelingsbeleid en Internationaal Publiekrecht.
Onder verwijzing naar Europese verdragen stelde hij dat het Global Compact, dat negen EU-leden hebben geweigerd aan te nemen, “wettelijke gevolgen [zou hebben] aangezien het in staat is op beslissende wijze de inhoud van de Europese wetgeving te beïnvloeden”.
“Dit is de mening van één persoon, niet de officiële positie van de Juridische Dienst”, zei Natasha Bertaud, woordvoerster voor de Europese Commissie, tegen FactcheckEU-partner Correctiv.
Desondanks hebben veel media en partijen in Europese landen het de afgelopen maand gepresenteerd als een slinks opzetje om het Global Compact verplicht te maken voor elke lidstaat. Het begon in Hongarije, maakte een omweg door Amerikaanse media en verspreidde zich binnen een paar weken over Europa: hoe een intern memo een ‘geheim’ plan werd.
Een intern document, maar niet ‘geheim’
Het tien pagina’s tellende memo, dat hier te vinden is, was niet voor het publiek bestemd. Een voetnoot op de eerste pagina legt uit waarom:
“Dit document bevat juridisch advies en is alleen bedoeld voor gebruik door de diensten waaraan het is geadresseerd.”
“Het wordt mogelijk beschermd” door een regeling die ten dele de toegang beperkt tot interne documenten die verband houden met kwesties waarover nog geen besluit is genomen. De voetnoot verklaart ook dat openbaarmaking van dit document “alleen kan plaatsvinden” door WOB-procedures die worden gereguleerd door dit Commissie-besluit. Het document is echter niet vertrouwelijk of ‘geheim’.
Hongarije
Het document werd verzonden op 1 februari. De eerste vermelding, op 9 maart, was te vinden op M1, het belangrijkste staats-televisiekanaal van Hongarije. Dat publiceerde toen niet het volledige memo, maar de tv-reportage liet wel een groot deel zien.
Péter Szijjártó, de Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken, bracht op 11 maart een persbericht uit. “De grootste leugen die Brussel to nu toe heeft gedebiteerd, is nu onthuld”, aldus de minister. “De Hongaarse regering doet een beroep op de Europese Commissie om te stoppen met de voorbereiding van geheime plannen om het het Global Compact voor Migratie van de VN verplicht te maken, en om alle documenten openbaar te maken die zijn opgesteld in het kader van dit plan.”
Dezelfde dag stelde een Hongaarse journaliste aan Europese Commissie-woordvoerder Margaritis Schinas een vraag over het memo (na 6 minuten in de video). Schinas zei dat hij geen commentaar kon geven op dat specifieke document, maar dat een groot aantal medewerkers in de Commissie interne documenten schreven. Hij verklaarde dat de officiele positie van de Commissie was dat het Gobal Compact ‘niet-bindend’ was.
Szijjártó was niet tevreden met dit antwoord en publiceerde op 18 maart een nog explosiever persbericht, dat anders dan het voorgaande internationaal op veel aandacht kon rekenen. De Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken, die ten onrechte beweerde dat het memo “wel tachtig keer het woord verplicht bevatte” voegde daaraan toe dat “Brussel wenste dat de inhoud van het document wettelijk bindend zou zijn”, iets wat toen al ontkend was door woordvoerders van de Commissie.
Oostenrijk en Frankrijk
Dezelfde dag protesteerde de Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken Karin Kneissl, bij de EU tegen het standpunt dat was vervat in het juridische memo. (Kneissl was genomineerd door de nationalistische partij FPÖ, maar is zelf niet verbonden aan een partij. In Oostenrijk zijn ministers van Buitenlandse Zaken soms onafhankelijke politici.)
Op 19 maart werd het volledige document gepubliceerd door unzensuriert.at, een Oostenrijkse site die dicht bij de FPÖ staat, de nationalistische partij die in 2017 een regeringscoalitie heeft gevormd.
In Frankrijk publiceerde het Rassemblement National van Marine Le Pen een persbericht waarin werd beweerd dat “Brussel het Marrakesh-pact wil opleggen aan alle EU-lidstaten.”
België en Nederland
Dezelfde dag promootte de hard-rechtse Belgische partij Vlaams Belang het gelekte memo via haar website en Twitter-account. De partij maakte een illustratie die een deel van het document toont onder de kop: “Marrakesh-pact wel bindend!”, met als onderschrift: “Uitgelekte nota Europese Comissie bevestigt bindend karakter van het immigratiepact”.
Dit vond zijn weg van Vlaams Belang naar Nederlandse media, waaronder hyperpartijdige websites zoals JDreport. Oo 20 maart stelden Geert Wilders en twee andere PVV-Kamerleden vragen over het gelekte memo aan premier Rutte en staatssecretaris voor Justitie en Veiligheid Harbers. (“De Europese Commissie heeft in een reactie op berichtgeving over dit document gemeld dat dit een niet officieel document betreft,” antwoordde de staatssecretaris.)
Van Breitbart naar Italië
Op 21 maart werd het verhaal in het Engels opgepikt door Breitbart, wat het nog verder hielp verspreiden. La Voce del Patriota, een Italiaans medium dat geassocieerd is met de nationalistische partij Fratelli d’Italia, nam het stuk van Breitbart over en paste het aan voor een Italiaans publiek, met dezelfde kop en illustratie.
De volgende dag verspreidde Giorgia Meloni, de leider van Fratelli d’Italia, het artikel uit La Voce del Patriota via Facebook onder haar een miljoen volgers. “De Europese Commissie probeert het Global Compact voor immigratie wettelijk bindend te maken voor alle lidstaten, zelfs voor degenen die zeiden dat ze ertegen waren,” schreef ze. “Pro-invasie- bureaucraten hebben slinks een document opgesteld om het VN-pact, dat erop gericht is immigratie uit te roepen tot fundamenteel mensenrecht, bindend te maken voor de wet.” (In werkelijkheid verklaart het VN-Pact immigratie niet tot mensenrecht.)
Internationale verspreiding van desinformatie
Het gerucht dat Brussel het VN-migratiepact bindend wil maken, zal waarschijnlijk niet uitdoven. Het gelekte document is echt, en context en doel ervan zijn eenvoudig uit hun verband te halen.
Dit is een goed voorbeeld van de manier waarop feiten zich van het ene Europese land naar het andere kunnen verplaatsen (soms met wat Amerikaanse hulp) en hoe desinformatie kan worden versterkt door een mengeling van actoren uit politiek en media.
Met medewerking van Tania Roettger, Silvia Cavasola, Tommaso Canetta, Maarten Schenk en Peter Burger. Deze factcheck verscheen op 28 maart 2019, in het Engels, op de site van FactcheckEU. Nederlandse vertaling: Nieuwscheckers, met toestemming van FactCheckEU.
