De kop
Voor de kop hanteren we als stelregel dat daarin de inhoud en de conclusie van de factcheck duidelijk moeten zijn. Mensen die alleen de kop lezen en niet de tekst van de factcheck, moeten al de juiste informatie meekrijgen. Daarom maken we geen vragende koppen (de conclusie is dan niet duidelijk) en mag de kop nooit een herhaling van de onjuiste bewering zijn (dan zien en onthouden mensen juist de foute informatie).
De intro
De intro is de eerste alinea die lezers te zien krijgen. Deze alinea geeft een bondige samenvatting van de factcheck, in drie tot vier zinnen. Belangrijk is dat de bewering, de bron van de bewering en de conclusie van de factcheck duidelijk voor het voetlicht komen. Mensen die alleen de intro lezen, moeten alle essentiële informatie van de factcheck meekrijgen.
De bewering
Onder het kopje ‘bewering’ wordt de bewering die gecheckt is, kort en bondig weergegeven. Dit hoeft niet het letterlijke citaat van de bewering te zijn; meestal is het een samenvattende parafrase. Belangrijk is dat het een bondige en eenduidige formulering van de bewering is die gecheckt is. Bij voorkeur in één zin.
Premier Mark Rutte zei bijvoorbeeld eens:
“Er bleef gewoon een grote stroom vluchtelingen door Europa lopen. (…) Het is gelukt om de handtekening onder die deal te zetten en toen is de instroom met 95 procent teruggelopen.”
Dat werd in deze factcheck geparafraseerd tot de eenduidige bewering:
Door de afspraken die de Europese Unie in 2016 met Turkije maakte, is de instroom van vluchtelingen in Europa met 95 procent teruggelopen.
Bij het checken van beeldmateriaal vermelden we in de bewering dat het gaat om beeldmateriaal. Zo was in deze factcheck de bewering: Beelden van vallende mensen in de film Died Suddenly bewijzen dat mensen plotseling sterven door coronavaccins.
Het oordeel
Meteen na de bewering noemen we het oordeel van de factcheck. Nieuwscheckers hanteert een aantal vaste categorieën voor het oordeel:
- Waar: Op basis van de beschikbare bewijzen kan vastgesteld worden dat de bewering feitelijk klopt.
- Onwaar: De bewering is aantoonbaar onjuist. De beschikbare bewijzen laten zien dat de bewering feitelijk niet klopt.
- Deels onwaar: Soms bestaan beweringen uit twee of meer feitelijkheden. In dat geval kan het oordeel zijn dat de bewering deels onwaar is, omdat een van de feitelijkheden in de bewering aantoonbaar onjuist is.
- Ongefundeerd: Voor de bewering is geen verifieerbaar bewijs voorhanden. Daardoor is het niet mogelijk om vast te stellen of de bewering aantoonbaar juist of onjuist is. Het kan bijvoorbeeld gaan om een cijfermatige bewering, terwijl de desbetreffende cijfers niet bestaan, waardoor het niet mogelijk is om te concluderen of de bewering waar of onwaar is.
- Onnauwkeurig: Dit oordeel geven we als de bewering in grote lijnen klopt, maar niet precies genoeg is.
- Niet te checken: Soms is niet mogelijk om aan de bewijzen te komen om vast te stellen of een bewering wel of niet klopt. Die bewijzen zijn er wel, maar niet bereikbaar of toegankelijk.
Bron van de bewering
Onder dit kopje geven we uitleg over de herkomst en de context van de bewering.
- Bij de herkomst gaat het om uitleg over wie de bewering heeft gedaan en waar de bewering eventueel eerder is gedaan.
- Bij context wordt beschreven in welke situatie de bewering is gedaan: waar en wanneer.
- Ook wordt zo mogelijk een indicatie gegeven van het bereik van een bewering (bijvoorbeeld het aantal likes en aantal keren dat een bericht is gedeeld op sociale media).
De uitleg
In dit onderdeel wordt verslag gedaan van het onderzoek naar het waarheidsgehalte van de bewering. Dit beschrijven we zo transparant mogelijk, zodat het uitzoekwerk repliceerbaar is. Dat doen we door:
- Stap voor stap te beschrijven hoe we te werk zijn gegaan;
- Duidelijk te benoemen welke bronnen we hebben geraadpleegd;
- Te linken naar de online bronnen die we hebben gebruikt.
Voor de bewijsvoering gebruiken we altijd zo veel mogelijk primaire bronnen. We raadplegen dus oorspronkelijke onderzoekspublicaties en databronnen, en directe getuigen. Bij het gebruik maken van experts, raadplegen we bij voorkeur meerdere experts, om te voorkomen dat de individuele visie van een expert onze conclusie bepaalt.
Conclusie
De factcheck eindigt met een conclusie waarin nog eens bondig herhaald wordt welke bewering is gecheckt en wat de conclusie van het uitgevoerde onderzoek is. In één of twee bondige alinea’s.