Verknipt: plagiaat, valse identiteiten en Middeleeuwse manuscripten

De dag voor Kerstmis maakte Peter Kidd uit Oxford zich op zijn blog boos over een sterk staaltje oncollegiaal gedrag. Kidd (1964) is expert op het gebied van Middeleeuwse manuscripten en werkte onder meer voor de Bodleian Library, de British Library en de veilinghuizen Christie’s en Sotheby’s. De reden voor Kidds chagrijn: een boek van een Zwitserse onderzoekster, Carla Rossi, gebruikte zonder bronvermelding een aantal illustraties en beschrijvingen die waren ontleend aan blogs van Kidd. 

Kidd mailde naar Rossi en kreeg antwoord van haar secretaresse. Die ontkende alles (‘She does not even know your site’) en deed Kidds blogs af met: ‘I regret to inform you that blogs are not scientific texts, published by academic publishers, so their value is nil!’ Waarop Kidd ontplofte en #RECEPTIOgate geboren werd. 

Kidd en Rossi houden zich allebei bezig met de reconstructie van prachtig geïllustreerde Middeleeuwse manuscripten. Veel daarvan zijn door handelaars tot losse pagina’s verknipt (‘book breaking’), om ze met meer winst te kunnen verkopen dan als compleet manuscript. Onderzoekers kunnen de boeken onder meer reconstrueren door op veilingsites en in oude catalogi te zoeken naar de losse vellen die ooit samen een getijdenboek, een bijbel of een ander manuscript vormden. 

Het is een niche in een niche, die Kidd en Rossi bewonen. Kidds blog heet ‘Medieval Manuscripts Provenance’, Rossi richt zich met haar onderzoeksinstituut RECEPTIO (Research Centre for European Philological Tradition) op ‘fragmentologie’. 

Carla Rossi (1968) werd geboren in Rome, promoveerde in het Zwitserse Freiburg en werkte bij de Universiteit Zürich. Ze mag zich nog Titularprofessorin noemen (het is een eretitel, niet verbonden met een universitaire aanstelling). Behalve naar de reconstructie van manuscripten deed Rossi onderzoek naar Middeleeuwse literatuur in Romaanse talen en naar kunst uit Middeleeuwen en Renaissance, bood ze een cursus nepnieuws ontmaskeren aan en publiceert ze literair werk. Haar werklust, creativiteit en talenkennis (ze schrijft in het Italiaans, Frans en Engels, en vertaalde uit het Duits) zijn imposant.

Rossi’s instituut RECEPTIO heeft vestigingen in Lugano en Londen. De website vermeldde naast directeur Rossi onder meer negen bureaumedewerkers, vier serieredacteuren voor de uitgeverij en een aantal leden van de wetenschappelijke commissie.

Met die locaties en medewerkers was iets vreemds aan de hand, ontdekte Kidd, geholpen door mediëvisten op Twitter die de dagen tussen Kerst en Oud en Nieuw puzzelend doorbrachten met #Receptiogate (schrijver dezes puzzelde mee). Het Londense adres bleek dat van een bedrijf dat postadressen verschaft, de foto’s van goedgevulde boekenkasten en sfeervolle kamers in Londen bleken niet die van Receptio. 

Nog vreemder: in totaal zeven personen (drie medewerkers van het instituut, drie van de uitgeverij en een jonge onderzoekster) bleken als profielfoto het gezicht te hebben van een stockfotomodel. De secretaresse met wie Kidd dacht te communiceren (nummer drie op de foto hieronder), is terug te vinden als een stockfoto van een ‘smiling, confident mature businesswoman sitting at table’. 

Poëzie- en theaterspecialist ‘David Levy’ (nummer twee op het screenshot hieronder), actief  als redacteur voor de uitgeverij, vonden we terug als Matias Perdomo, die in 2015 het nieuws haalde als ‘een van de meest sexy chefkoks van Italië’. Giada Gerosi, een in Californië gepromoveerde post-doc, werkzaam voor het project ‘Codicology as an absent teaching subject in Swiss universities’, bleek ook een stockprofiel te hebben.

Bestaan de zeven medewerkers met de valse profielfoto’s eigenlijk wel? Van geen van hen konden we buiten de sites en publicaties van RECEPTIO sporen vinden, zoals  LinkedIn- of andere publieke profielen. Van redacteur Andrew Pritchard vonden we een kort artikel in een tijdschrift dat wordt uitgegeven door RECEPTIO, waarin hij Carla Rossi ophemelt en een collega van haar, Consuelo Lollobrigida, afbrandt. Je vraagt je af wie hier aan het woord is: de niet te traceren Pritchard of een sokpop van Rossi.

Pritchard heeft zich de afgelopen twee weken opvallend stil gehouden. Ook de andere zes niet-traceerbare medewerkers zijn niet naar voren getreden om het op te nemen voor Rossi of om hun eigen bestaan te bevestigen. Maar Rossi heeft andere supporters.

Kidd ontving dreigende, anonieme mailtjes die blijkens de email headers afkomstig waren van Rossi’s echtgenoot, die net als hun twee dochters medewerker zijn van RECEPTIO. Een speciaal voor de gelegenheid aangemaakt account dat namens Rossi’s echtgenoot sprak, werd na bedreigingen aan het adres van Kidd verwijderd. Op de RECEPTIO-site zijn screenshots van kritiek op Rossi opgeslagen met de bestandsnamen cacca, merda en stronzo (‘klootzak’).

Leden van RECEPTIO’s wetenschappelijke adviesraad spreken hun steun uit voor Rossi, en Rossi zelf noemt desgevraagd de hele affaire een lastercampagne. Volgens haar is Kidd de ware schuldige en is het een complot van handelaars in manuscripten om haar in diskrediet te brengen. Rossi deed, laat zij Nieuwscheckers weten, in december aangifte tegen een Duitse handelaar die een verknipt Italiaans manuscript op de markt had gebracht. En laat nu net in die maand Kidd zijn campagne tegen haar beginnen. ‘Draw your own conclusions.’ 

Kidd, om commentaar gevraagd, noemt deze aantijgingen van Rossi ‘completely ridiculous’. 

De fake profielfoto’s waren slechts tijdelijk, aldus Rossi. Ze zijn inmiddels verwijderd van de website. Het gaat om bestaande medewerkers, houdt Rossi vol tegen Nieuwscheckers. 

De hele affaire begon met een klacht van Kidd over één publicatie van Rossi met enkele geplagieerde beschrijvingen en zonder toestemming en bronvermelding overgenomen afbeeldingen. Nader onderzoek, deels geïnspireerd door bijdragen van anderen aan de discussie op Twitter en aan Kidds blog, bracht ook in andere publicaties van Rossi plaatsen aan het licht waar zij zonder bronvermelding teksten van anderen gebruikt. Een verzameling is hier te vinden. In de tabel hieronder is als voorbeeld te zien hoe Rossi in een projectplan voor een onderzoek naar interseksualiteit in de Middeleeuwen regelmatig letterlijk of bijna letterlijk en zonder credits formuleringen, bevindingen en inzichten van anderen overneemt (volledige bronvermelding in de bijlage).

Geconfronteerd met deze voorbeelden houdt Rossi vol dat zij geen plagiaat heeft gepleegd, zoals ze ook betoogde in haar verweer tegen Kidd. Alleen als iemand zich producten van andermans creativiteit toeëigent kan er volgens haar sprake zijn van plagiaat: de beschrijving van een heilige in een veilingcatalogus valt daar volgens haar evenmin onder als die van de houding van een misdaadslachtoffer in een nieuwsbericht. En bovendien – nog steeds volgens Rossi – is het ook een kwestie van kwantiteit: het vermeende plagiaat dat Kidd signaleerde maakt maar ‘0,000500801282051282 procent’ uit van haar boek.

Rossi ontving de afgelopen jaren voor haar onderzoek beurzen van de Swiss National Science Foundation (SNSF). De laatste, ten bedrage van 20.000 Zwitserse franken (ongeveer 20.000 euro), was bestemd voor de Open Access-publicatie van het boek dat de aanleiding was voor de Receptio-affaire. Voor dit boek en voor andere door het SNSF gesubsidieerde projecten deed Rossi het onderzoek én trad zij op als uitgever, dus als verantwoordelijke voor de peer review. Dat roept vragen op over de wetenschappelijke kwaliteit.

[Update, 12/1/23: de passage over de contacten tussen de SNSF en Rossi’s uitgeverij is gepreciseerd op basis van een mailwisseling met de SNSF.] De SNSF, blijkt uit de reactie van woordvoerder Florian Fisch, vindt ook niet dat deze constructie de schoonheidsprijs verdient: ‘Ja, een artikel publiceren in je eigen uitgeverij is niet de beste wetenschappelijke praktijk, dan is er sprake van belangenverstrengeling.’ De SNSF was zich daarvan bewust, maar het was niet tegen de regels. De SNSF heeft daarom een schriftelijke bevestiging gevraagd van Rossi’s uitgeverij dat deze het oordeel zou vragen van een onafhankelijke expert, die geen banden had met de uitgeverij en met Rossi. Rossi’s uitgeverij verzekerde de SNSF dat Rossi niet zelf de peer review van haar eigen boek regelde en verschafte een second opinion. Op basis van een plausibility check achtte de SNSF het oordeel van de expert onafhankelijk. Fisch: ‘Er was destijds geen reden om te twijfelen aan de authenticiteit van de brieven en de garanties die erin werden gegeven.’

De SNSF wacht het onderzoek af van de Universiteit van Zürich, waar Rossi aan verbonden was toen ze het boek publiceerde. De uitkomst zal met het oog op privacy geanonimiseerd worden gepubliceerd door de SNSF. Een woordvoerder van de Universiteit van Zürich kan nog niet zeggen hoe lang het onderzoek gaat duren en wat het zal omvatten.  

De RECEPTIO-affaire is in de eerste plaats een wetenschappelijk schandaal, maar heeft ook een relatie met Rossi’s literaire oeuvre. 

In haar wetenschappelijke werk toont Rossi een opvallende belangstelling voor bedrog. Van de acht lopende projecten op de site van RECEPTIO gaat er een over ‘vervalsingen, fraude en mystificaties’ in de Middeleeuwen en Renaissance, en een over de detectie van nepnieuws met de onderzoeksmethoden van filologen, dus het instrumentarium dat Rossi en collega’s gebruiken om betekenis en herkomst van teksten en manuscripten te onderzoeken. 

Ook in Rossi’s creatieve werk is bedrog een thema. Behalve onder haar eigen naam publiceerde zij poëzie en proza als Lev Matvej Loewenthal, de zoon van een Israëlische diplomaat en een Franse muzikante. Rossi noemt Loewenthal geen pseudoniem maar een ‘heteroniem’: hij is een fictionele persoonlijkheid met een eigen leven, ook buiten zijn publicaties. Zo heeft hij bijna vijfduizend vrienden op Facebook – er zijn echte mensen die het met minder moeten doen. 

Loewenthal maakt aquarellen die de burelen van RECEPTIO sieren en die ook ten bate van het instituut zijn geveild. Hij heeft ook een LinkedIn-pagina waarop hij hoofd communicatie is van Comunicati – een bedrijf dat onderdeel was van de onderneming van Rossi’s echtgenoot. Op zijn (inmiddels opgeheven) eigen website verwees Loewenthal journalisten door naar zijn publicist N. Ritter, die ook al bij Comunicati werkte. 

Ritter – we gaan weer een eind verder het konijnenhol in – is Shulim Noah Ritter, wiens enige activiteit op Facebook bestaat uit het promoten van Loewenthal en Receptio. Nog waardevoller voor Loewenthal/Rossi is de journaliste Nadine Matasci, die voor een regionaal nieuwsmedium een juichende recensie schreef over een roman van Loewenthal, zijn fanpagina op Facebook beheert en die verder geen leven lijkt te hebben. 

Loewenthal heeft een claque van dubieuze accounts die hem lof toezwaaien (hallo, Dotan), bijvoorbeeld op de boekenbeoordelingssite Goodreads. Zijn prozawerk The Falsifier of Words heeft slechts drie beoordelingen, maar wel drie maal vijf sterren, van Nadine Matasci, van Anaïs Darcy en van David de Rossi, die alle drie uitsluitend een account hebben aangemaakt om Loewenthal te prijzen. 

Rossi ontkent desgevraagd dat zij iets te maken heeft met Nadine Matasci, Shulim Noah Ritter en Anaïs Darcy. 

De lezers van Rossi’s werk konden gewaarschuwd zijn: Loewenthals / Rossi’s boek The Falsifier of Words (2017) laat zich lezen als een voorafschaduwing van #ReceptioGate. Het boek is opgedragen aan August Leopold Rothe en diens ‘onvermoeibare biograaf’. Rossi geeft hier zichzelf een pluim: zij is zelf die biograaf. Rothe speelt een rol bij de verdwijning van een manuscript uit het British Museum, en was onderwerp van wetenschappelijke publicaties door Rossi. 

De vermenging van feit en fictie is een hoofdthema van het boek. In een autobiografisch hoofdstuk vertelt de ik-persoon: ‘[…] my life is a mixture of earth and blurred horizons, between fiction and truth and for me, there are no boundaries between these two dimensions […]’. In het laatste hoofdstuk voert Loewenthal/Rossi de Zwitserse wetenschapper Professor Dickköpfig op, die werkt aan de roman Omnis homo mendax (‘alle mensen zijn leugenachtig’). In de laatste regels noemt de verteller zich ‘a deceiver of Truth’, maar geen leugenaar, eerder een minstreel, ‘playing a fiddle, inviting you to solve my riddle.’

Eind december 2022 gingen mensen op deze uitnodiging in, maar niet zoals de schrijfster zich dat had voorgesteld.