Tijdens het Carré-debat van afgelopen zondag wreef presentatrice Diana Matroos SP-leider Emile Roemer onder de neus dat zijn partij in het verleden een veel strenger migrantenstandpunt had. Nieuwscheckers zocht uit of dat klopt.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Emile Roemer van de SP had tijdens het Carré-debat van RTL de lachers op zijn hand. “Mijn partij heeft ongelofelijk gepiekt, alleen op het verkeerde moment”, aldus de politicus uit Boxmeer. Hij refereerde aan de mislukte verkiezingsstrijd met de VVD in 2012. Presentatrice Diana Matroos lachte mee, maar uitte vervolgens kritiek op het onduidelijke migratiebeleid van de SP: “Over migranten was uw partij in het verleden veel strenger. Uw partij zag de komst van arbeiders als bedreiging voor de andere arbeiders.”
Ook De Telegraaf is op donderdag 9 februari zeer kritisch. “Nederland heeft het gehad met links”, kopt de krant. Met name de SP krijgt het daarbij te verduren: door onduidelijke migratiestandpunten vertrekken veel SP-stemmers naar de PVV. De krant schrijft:
Een tijdlang leek het erop dat de SP het migratie-kritische broertje van de PvdA zou worden. In 1983 verscheen het socialistische manifest ’Gastarbeid en Kapitaal’, waarin moslim-immigranten als ongewenste indringers werden neergezet. Ook voormalig SP-leider Jan Marijnissen deinsde er niet voor terug harde noten te kraken over migranten. Onder zijn bewind groeide de partij naar 25 zetels. Na het aantreden van Emile Roemer is het thema immigratie en integratie echter naar de achtergrond verdwenen.
Maar klopt dit wel? Was de SP vroeger strenger over migratie? Wat staat er in het manifest ‘Gastarbeid en Kapitaal’ en vielen er onder Marijnissen fermere woorden over migranten dan tegenwoordig? Nieuwscheckers duikt in de archieven en maakt een tijdreis langs de migratiestandpunten van de SP. Daarnaast spreken we met politiek historicus Ewout Klei en Tiny Kox, actief lid van het eerste uur en tegenwoordig fractievoorzitter van de SP in de Eerste Kamer.
Een tijdreis langs de migratiestandpunten van de SP
Het is 22 oktober 1972 als de Socialistiese Partij het daglicht ziet. De partij komt voort uit de maoïstische beweging en heeft een communistisch gedachtengoed met fundamentele kritiek tegen het kapitalisme. Het strenge maoïstische gedachtegoed is in de loop der jaren ingeruild voor een gematigdere vorm van socialisme. Maar zien we ook een matiging in de standpunten over migratie? We stelden onderstaande interactieve tijdlijn samen, waarin alle migratiestandpunten uit partijprogramma’s [[ het betreft verkiezingsprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen, die zijn geraadpleegd via het documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen]] zijn opgenomen. Van het allereerste partijprogramma voor de Tweede Kamer uit 1977, tot het dit jaar uitgebrachte #PakdeMacht.
Navigeer zelf tussen de partijprogramma’s door op de pijlen te klikken en lees wat de SP door de jaren heen zegt over immigratie en integratie.
Ferme taal in ‘Gastarbeid en Kapitaal’
Het meest opvallend aan bovenstaande tijdlijn, is de brochure ‘Gastarbeid en Kapitaal’ uit 1983. Daarin vallen keiharde en generaliserende woorden over migranten. De brochure bestaat uit meerdere delen. Na een inleidend hoofdstuk en een schets van de (gast)arbeid in Nederland, volgt de historie van buitenlandse gastarbeiders [[In de 19e eeuw trokken volgens de brochure ‘vreemdelingen’ naar Nederland, om bijvoorbeeld te werken in de textielindustrie. Zij kwamen onder andere uit Duitsland en Frankrijk. Ze stonden volgens de SP aan de wieg van het ontstaan van arbeidersverenigingen, doordat gastarbeiders vaak betrokken waren bij arbeidsconflicten. Deze conflicten worden door de SP als positief gezien: ze gaan in tegen het kapitalistisch gedachtengoed.]].
In de kern van de brochure uit de partij zorgen over de tienduizenden Marokkaanse en Turkse gastarbeiders die in de jaren zestig en zeventig naar Nederland kwamen. De moraal is dat een uitzichtloze situatie voor Turkse en Marokkaanse gastarbeiders moet worden vermeden. De SP geeft de arbeiders daarbij twee keuzes: integreren of teruggaan naar het land van herkomst.
In de brochure staat dat gastarbeiders naar Nederland komen om ‘ongeschoold’ werk uit te voeren, waar autochtonen geen trek in hebben. Maar de SP is bang dat deze ontwikkeling voor verdeling zal zorgen:
In de landen van herkomst is alles ingesteld op de rituelen die met hun geloof samenhangen. De kombinatie van afkomst, zeden en gewoonten, én het grote verschil in kultuur en ontwikkeling, maken dat speciaal de gastarbeiders en hun gezinnen die uit islamitiese landen afkomstig zijn, weinig of hoegenaamd geen kontakt krijgen met Nederlandse arbeiders en hun gezinnen met wie zij samen werken en wonen.
De SP stelt dat verschillen tussen de Nederlandse en islamitische cultuur moeten worden overbrugd. De kritiek op de Islam is daarbij niet mals: de religie zou “gruwelijk, vrouwonvriendelijk, autoritair en kindonvriendelijk” zijn. Ook in een bijlage van de brochure wordt een Islam-onvriendelijke retoriek niet geschuwd.[[ In een bijlage van het manifest stelt de stalinist Theun de Vries: “Ik wil mijn afschuw voor de Islam – de leer, de dogmatiek, de verboden, de onbeweeglijkheid, de middeleeuwse achterlijkheid die is ontstaan met deze religie voor nomaden en woestijnrovers – niet onder stoelen of banken steken. De cultuur van de Islam heeft twee maal gebloesemd, en niet zuinig ook: in Bagdad, in de 9e en 10e eeuw, in Spanje onder de Moorse kalifaten, waar zelfs een hoogtepunt van Arabische beschaving is bereikt, door “ons christenen” te vuur en te zwaard omgebracht. Raar die beschavingen waren wel ketterse tussenspelen.Ik hoor vaak beweren dat zij onze cultuur hebben verrijkt. Waarmee? Noch onze muziek, noch onze literatuur, noch onze wijsbegeerte, noch onze beeldende kunst (de Islam verbiedt het “afbeelden”) hebben ook ‘maar een spat geprofiteerd van de aanwezigheid van Islamieten. Integendeel: zichzelf opsluitend in een gedragspatroon, dat de originele achterlijkheid halsstarrig in stand houdt ” (lang leve de Imam) , vormen zij een Fremdkörper in onze samenleving, dat niet lijkt té kunnen loskomen, iets bij te leren, iets te willen leren, dus verarmt.” ]] De SP vindt de Islam ongewenst en er is de partij er alles aan gelegen om moslims zo snel mogelijk te integreren.
Reactie Tiny Kox (SP)
Deze heftige woorden vragen om een reactie, en daarom sprak Nieuwscheckers met Tiny Kox, die de beginjaren van de SP meemaakte en tegenwoordig fractievoorzitter is in de Eerste Kamer.
“Ik was in 1983 hoofdredacteur van het partijblad De Tribune, waarin we veel aandacht hebben gegeven aan de voorstellen uit ‘Gastarbeid en Kapitaal’”, aldus Kox.“Samengevat oordeelden wij in de brochure dat er sprake was van een ‘vlees-noch-vis’-situatie voor veel van de migranten. Er was geen aandacht voor hun integratie in de Nederlandse samenleving en wij stelden daarom voor om gastarbeiders versneld te naturaliseren.”
Volgens Kox lag de keuze om wel of niet te blijven bij de migranten zelf. Ze zouden niet verplicht het land uit worden gezet. “Degenen die wel wilden terugkeren, zouden we begeleiden en compenseren voor hun bijdrage aan de Nederlandse samenleving. Ze zouden een bedrag van 75.000 gulden krijgen om in het land van herkomst een nieuw bestaan op te bouwen”.
Over de zeer felle retoriek in de brochure zegt Kox: “In 1983 was de SP nog een erg kleine buitenparlementaire partij, maar door onze werkwijze (buurten in, deuren langs, mensen organiseren op hun eigen gezamenlijke belangen) kwamen wij veel in aanraking met de problemen van gastarbeiders en de zorgen die dit opriep bij autochtonen. De reacties van de gevestigde politiek waren zeer negatief. Wij hadden alleen geen kans om tegengas te bieden, omdat we geen toegang hadden tot parlementaire discussies en de media.”
Angst voor racisme
Politiek historicus Ewout Klei beaamt de felle reacties op de brochure vanuit de politiek en media. “Onder andere de PvdA, het CDA en de VVD waren hier heel erg boos over”, aldus Klei. “Deze partijen stonden voor een multiculturele samenleving. Het onderwerp migratie gaat rond de jaren zeventig echt spelen in politieke discussies. Het zijn vooral de marginale partijen die zich hier druk om maakten.” Op de vraag waarom gevestigde partijen zich niet wilden branden aan dit onderwerp antwoord Klei: “Men was bang om met racisme in verband te worden gebracht. In de jaren tachtig ontstond een enorme morele paniek in de politiek rondom racisme.”
Klei benadrukt wel dat de SP lange tijd een marginale rol speelde in de politiek: “Pas in 1994 kreeg de partij onder leiding van Jan Marijnissen twee zetels in de Tweede Kamer. Voor die tijd was de invloed van de SP vooral op lokaal niveau en maoïstisch van aard.” Klei schat in dat de inhoud van brochure te linken is aan die tijd: “Het idee van Mao is dat je moet luisteren naar de stem van het volk. De SP kiest in dit geval duidelijk partij voor de autochtone gastarbeiders.”
Overigens was de SP niet de enige partij die kritiek uitte op het migratiebeleid. Ook de Centrumdemocraten van Hans Janmaat en DS70 gebruikten felle woorden. Volgens Klei was met name die laatste partij het ‘migratie-kritische’ broertje van de PvdA: “Dit was een rechtse afsplitsing van de PvdA, de SP heeft wat mij betreft een te verschillende achtergrond om het broertje van de PvdA te worden genoemd.”
De Telegraaf stelde dat het manifest ‘Gastarbeid en Kapitaal’ moslim-immigranten als ongewenste indringers schetst. Deze uitspraak van de krant klopt. Moslims worden, zoals hierboven besproken, met keiharde woorden beschreven. Een nuance die we hierbij plaatsen is dat de migranten niet per definitie ongewenst waren. Ze kregen de keuze om het land te verlaten of te integreren. Het doel van de SP was om polarisatie tegen te gaan. Maar de partij maakte daarbij gebruik van generaliserende en kwetsende formuleringen
Migratie door de jaren heen
“Genuanceerdheid en de Telegraaf gaan moeilijk samen”, stelt Kox. Volgens hem is het belangrijkste doel van de SP altijd geweest om ervoor te zorgen dat migranten en autochtonen niet “apart, maar samen leven”. Hij herkent zich niet in het beeld dat de SP vroeger migratie-kritischer was dan tegenwoordig. Maar hoe verhoudt ‘Gastarbeid en Kapitaal’ zich tot recentere migratiestandpunten van de SP? De volledige standpunten zijn te vinden in eerder genoemde tijdlijn. Nu volgen de meest opvallende punten in de loop der jaren.
Pas na het uitbrengen van die brochure in 1983, staan er standpunten over migratie in de partijprogramma’s van de SP. In het programma van 1986 maakt de partij een opvallende draai. De partij blijft erbij dat polarisatie moet worden tegengegaan, maar de retoriek is veel milder: “Eigenlijk is het heel reaktionair om mensen op te delen naar huidskleur, afkomst, sexe, geaardheid, invaliditeit, en jong- of oud zijn. De SP wil al die mensen verenigen op gezamenlijke belangen. Niet tegen elkaar, maar met elkaar. Want samenleven doe je samen.”
Het is opmerkelijk hoe zeer deze woorden afwijken van de islam-onvriendelijke taal in ‘Gastarbeid en Kapitaal’. Maar volgens Kox straalt de SP een gelijke boodschap uit: “We wilden voorkomen dat er tweederangsburgers en tegenstellingen in de maatschappij ontstonden.” In het partijprogramma van 1989 voegt de partij daar nog aan toe dat er geen ‘witte en zwarte’ scholen moeten komen.
SP in de Tweede Kamer
In 1994 komt de SP in de Tweede Kamer. Een blik op het partijprogramma van dat jaar laat zien dat de SP nog steeds kritisch is op het Nederlands integratiebeleid: “Het is de mening van de SP dat we alles op alles moeten zetten deze mensen in onze samenleving te integreren”. Ook wordt gewezen op de beperkte mogelijkheden van Nederland als immigratieland: “We hebben geen werk en geen woningen voor de honderdduizenden die zich hier zouden melden.”
Het partijprogramma van 1998 (met Marijnissen als lijsttrekker) uit wederom kritiek op het integratiebeleid, maar met de toevoeging dat Nederland politieke vluchtelingen “ruimhartig” moet opvangen. Asielprocedures moeten volgens de SP soepeler en sneller verlopen. Ook in 2002 is de SP openhartig voor vluchtelingen: “Nederland moet geen gehoor geven aan figuren die zeggen dat we ‘vol’ zijn”. Ook staat de term ‘allochtoon’ ter discussie. In het partijprogramma van 2006 blijft de SP staan voor een goede opvang van vluchtelingen, eventueel in de regio.
In 2008 neemt Agnes Kant het stokje van Jan Marijnissen over. In het partijprogramma van 2010 wordt direct verwezen naar ‘Gastarbeid en Kapitaal’. Er staat dat de SP als één van de weinige partijen het integratievraagstuk op de agenda zette. Dit leidde echter tot verzet van andere linkse partijen, waardoor de discussie over integratie in handen kwam van rechtse partijen. De SP blijft stellen dat vluchtelingen welkom zijn, maar dat er voorkeur is voor opvang in de regio.
Emile Roemer volgt Kant op en in het partijprogramma van 2012 blijft de partij kritisch op integratie: “Het regeringsbeleid heeft de onderlinge tegenstellingen eerder aangedikt dan kleiner gemaakt”. Over migratie houdt de partij hetzelfde standpunt als eerdere jaren: “migranten zijn onder voorwaarden welkom”. Het meest recente programma #Pakdemacht wijst wederom op het belang van integratie: “Niet de groep waartoe iemand behoort staat centraal, maar de capaciteiten van mensen”. Over immigratie zegt de partij: “We moeten snel reageren als hulp geboden is en zorgen dat mensen goed worden opgevangen: in de regio, in Europa en in ons land”
Aan bovenstaand overzicht valt op dat de SP door de jaren heen vooral kritisch is op het Nederlandse integratiebeleid. Tiny Kox beaamt dit: “Pas in 2002 stemde de Tweede Kamer in – door aanname van een motie van Marijnissen – met het instellen van een diepgaand parlementair onderzoek naar het tot dan toe gevoerde integratiebeleid. Veel conclusies van het parlementair onderzoek bevestigden de analyses van de SP en sloten aan bij de door de SP gedane voorstellen.”
Conclusie
In het Carré-debat en in De Telegraaf werd gesteld dat de SP vroeger strengere migratiestandpunten had dan tegenwoordig. Dit is deels waar. De SP was met name kritisch op de integratie van migranten, omdat het tegenstellingen in de maatschappij wilde voorkomen. Ook in recente partijprogramma’s blijft de partij bij dit standpunt.
Op het gebied van immigratie valt op dat de partij staat voor een ‘ruimhartig’ opvangbeleid, waar mogelijk in de regio. In De Telegraaf werd beweerd dat onder Marijnissen fermere woorden over migranten vielen dan tegenwoordig, maar dat is op basis van de partijprogramma’s onder zijn leiding niet hard te maken. Er wordt in die periode juist gesproken over het versoepelen van asielprocedures en het negeren van “figuren de zeggen dat Nederland ‘vol’ is”. Maar om een duidelijker beeld te krijgen van de uitspraken van Marijnissen over migratie, zou onderzoek kunnen worden gedaan naar zijn optredens in de media en in de Tweede Kamer.
Ook klopt het dat in de brochure “Gastarbeid en Kapitaal” buitenlandse gastarbeiders als ongewenst worden geschetst. Tiny Kox liet Nieuwscheckers weten dat het doel van de SP vooral was om een tweedeling in de maatschappij te voorkomen. De brochure is een oproep om migranten zo snel mogelijk te integeren. Maar in de brochure uit de partij forse kritiek op migranten en daarbij wordt generaliserend en grof taalgebruik niet geschuwd. Dit taalgebruik komt in latere verkiezingsprogramma’s van de SP niet meer voor.
