Zowel brandstichting als klimaatverandering zijn boosdoener van Griekse bosbranden

Brandstichting en niet klimaatverandering is de oorzaak van de recente bosbranden in Griekenland

Deels onwaar

De tweede helft van juli werd Griekenland geteisterd door grote bosbranden. Vooral de eilanden Rhodos en Corfu zijn getroffen. Inmiddels is het ergste voorbij, en wordt de schade opgemaakt. Lokale overheden stellen dat veel branden zijn ontstaan door achteloosheid of doelbewuste brandstichting.

In de weken dat de branden woedden, was er in de media regelmatig aandacht voor de rol van klimaatverandering en extreme zomerhitte. Meerdere posts op sociale media suggereren sindsdien dat brandstichting en dus niet het klimaat de oorzaak is; het leggen van een verband met klimaatverandering is daarom misplaatst.

Om te beginnen hebben mensen meestal de hand in het ontstaan van natuurbranden, en dat is al decennialang het geval. In Europa monitort EFFIS (European Forest Fire Information System) locaties en omvang van natuurbranden, en brengt daar jaarlijkse rapporten over uit. Op basis van analyses van EFFIS-data wordt geschat dat van de natuurbranden in Europa tussen de negentig en vijfennegentig procent een menselijke oorzaak kent.

Het gaat dan bijvoorbeeld om het afbranden van stro-resten op landbouwgrond, of een slordig kampvuur dat de omgeving in brand zet, maar ook doelbewuste brandstichting in conflicten met buren en overheden spelen mee. In de Verenigde Staten wordt 85 procent van de natuurbranden toegeschreven aan menselijk handelen.

Dat de mens een belangrijke rol speelt in het optreden van natuurbranden staat daarmee buiten kijf.

Toch betekent een menselijke hand in veel natuurbranden niet dat de invloed van extreme zomerse hitte kan worden weggestreept. Het is met natuurbranden namelijk net als met haardhout: hoe droger, des te beter het brandt.

Langdurige droogte en extreme hitte veroorzaken hetzelfde in de natuur. Hittegolven zorgen voor lagere luchtvochtigheid en verdroging van bossen en vegetatie. Dode takken, afgevallen bladeren en vergeelde vegetatie bevatten minder vocht, en vuur kan daardoor vlugger en heftiger om zich heen grijpen, waardoor gebieden sneller in de as worden gelegd.

Verschillende onderzoeken aan natuurbranden in het westen van de Verenigde Staten laten zien dat sinds de jaren tachtig het natuurbrandseizoen langer is geworden en de zomerse temperaturen zijn gestegen. Tegelijkertijd werd de ‘brandstof’ in de bossen droger, en steeg het verbrande areaal aan bosgebied.

Met modelstudies is bekeken in welke mate klimaatverandering een rol heeft gespeeld in toenemende verdroging van bossen en het risico op natuurbranden. Onderzoekers schatten dat zowel in Europa als de Verenigde Staten klimaatverandering de belangrijkste factor is in het optreden van frequentere en grotere natuurbranden. Een studie schat dat in de Verenigde Staten klimaatverandering verantwoordelijk is voor een verdubbeling van het bosoppervlak dat jaarlijks aan vlammen ten prooi valt.

In Europa is het areaal dat jaarlijks in de as wordt gelegd sinds 1980 licht gedaald, waarschijnlijk door toegenomen preventie en verbeterde brandbestrijding. Tegelijkertijd is in de statistieken te zien dat extreme hitte vaak gevolgd wordt door een hevig bosbrandseizoen, bijvoorbeeld in 2017 in Spanje en Portugal. Met een voorspelde toenemende frequentie van zomers met extreme hitte gaat de kans op natuurbranden de komende jaren toenemen, ook in meer noordelijke gebieden.

Natuurbranden ontstaan meestal door menselijk handelen, en dat geldt ook voor de vlammenzee op Corfu en Rhodos. Extreme zomerhitte zorgt daarbij voor een extra ontvlambare situatie, waardoor het vuur sneller om zich heen kan grijpen. Zonder brandstichting was er waarschijnlijk weinig aan de hand geweest op de Griekse eilanden, maar dat verandert niets aan de negatieve rol die klimaatverandering en extreme hitte spelen in de verspreiding en bestrijding van natuurbranden.