Van luxe-aankopen tot nazi-sympathieën en buikdansen: zo ziet de desinformatiecampagne tegen president Zelensky eruit

Vorige week ging op sociale media het bericht rond dat er honderd Amerikaanse accountants in de Oekraïense hoofdstad Kiev geland zouden zijn. President Volodymyr Zelensky zou Amerikaans geld, bedoeld voor de oorlog tegen Rusland, verduisterd hebben. Wat had hij dan met die miljarden dollars gedaan? Ook circuleerde he nieuws dat Zelensky zijn moeder een duur appartement in ‘s werelds hoogste wolkenkrabber had geschonken. Verder viel eerder dit jaar op sociale media te lezen dat Zelensky de Franse bank Milleis kocht, dat hij veel vastgoed bezit en dat zijn vrouw een bekende jurk van wijlen prinses Diana kocht.

Dit zijn allemaal voorbeelden van nepnieuws dat bedoeld is om Zelensky als een onbetrouwbare bondgenoot af te schilderen. In deze gevallen gaat het om berichten waarin hij ervan beschuldigd wordt een hebberige politicus te zijn die steungeld misbruikt. Maar er zijn online sinds het begin van de Russische invasie van Oekraïne veel meer soorten nepnieuws over hem te vinden.

Om te inventariseren wat er sinds de Russische inval in Oekraïne allemaal over Zelensky beweerd is, zijn we op zoek gegaan naar factchecks over de Oekraïense president in de factcheckdatabase van BENEDMO, waarin factchecks worden verzameld uit de hele wereld. We zochten Nederlands- en Engelstalige factchecks vanaf 24 februari 2022, de dag dat de Russische invasie begon. Dit leverde vooral factchecks op van Amerikaanse en Britse nieuwsmedia en factcheckorganisaties zoals Reuters, Politifact, Fullfact en Snopes en van de Oekraïense factcheckorganisatie StopFake. We verzamelden ook van Nieuwscheckers.nl de factchecks over Zelensky en namen andere factchecks mee die daarin vermeld staan. 

Beweringen over Zelensky die in volgens factcheckers waar bleken te zijn, zijn buiten beschouwing gelaten omdat we nepnieuws in kaart willen brengen. Hetzelfde geldt voor beweringen die over Zelensky gaan, maar hem niet direct van iets beschuldigen en alleen moeten tonen dat er een bepaald sentiment over hem heerst. Denk bijvoorbeeld aan berichten over satirische tekeningen of graffiti met Zelensky erin die niet bestaan, of nepuitspraken van andere politici waarin Zelensky bedreigd of bekritiseerd wordt.

We hebben 129 verschillende beweringen over Zelensky gevonden, die we konden indelen in  vijftien thema’s. In totaal telt het aantal beweringen op naar 132, omdat een aantal berichten onder twee thema’s valt. Hieronder zetten we de vijftien thema’s op een rij, van meest voorkomend naar minst, met op het eind een categorie voor overig nepnieuws. 

Binnen dit thema worden Zelensky en zijn vrouw Olena Zelenska neergezet als rijkelui die miljoenen, dan wel niet miljarden, uitgeven aan buitenlandse luxeproducten. Waar Zelensky ervan wordt beschuldigd te investeren in dure huizen of winstgevende bedrijven, wordt Zelenska ervan beticht dat ze veel shopt, jurken koopt of dure plastische chirurgie heeft ondergaan. Verder zou Zelensky ook met bergen geld poseren.

Zelensky zou een slechte leider zijn die zwakheid uitstraalt en met de verkeerde dingen bezig is, wat hem belachelijk maakt. Zo zou hij (en zijn vrouw) niet gerespecteerd worden in het buitenland, buitengesloten worden op NAVO-bijeenkomsten en een marionet van de Amerikaanse regering zijn. Ook thuis zou hij wanprestaties leveren: grote verliezen oplopen in de oorlog met Rusland, zich over willen geven, geen grip hebben op zijn eigen leger en het slecht doen in de peilingen. Niet dat dit hem veel zorgen baart, want volgens een aantal van de nepberichten zou hij een lied voor wereldvrede zingen of op TikTok te zien zijn met een gekke dans.

Zelensky wordt er ook van beschuldigd een autoritaire leider te zijn, die vergaande maatregelen doordrukt en zijn critici vermoordt. Truth Social, het socialemediaplatform van Donald Trump, en het hele orthodoxe christendom zouden in Oekraïne in de ban gedaan zijn. Ook zou Zelensky in 2022 het bevel gegeven hebben om al het onderwijs online te houden als er in de relevante onderwijsgebouwen geen beschermde faciliteiten zijn en massa-immigratie willen gebruiken om demografische problemen in Oekraïne op te lossen. Om aan de macht te blijven zou hij meerdere keren verkiezingen hebben opgeschort. En kritische journalisten en kinderen zouden worden gestraft – of zelfs gedood.

Daarnaast stelt het nepnieuws dat Zelensky een gewelddadige oorlogsstoker is. Hij zou vredesonderhandelingen met Rusland weigeren, de oorlog willen zo lang mogelijk willen laten voortduren, een nucleaire oorlog willen uitlokken tussen Rusland en het Westen en verantwoordelijk zijn voor slachtpartijen op zijn eigen burgers. Ook zou hij eropuit zijn om nieuwe oorlogen te beginnen, zoals met Ghana, Iran en Noord-Korea.

Zelensky zou in het geheim nazi-sympathieën hebben: in het openbaar zou hij bijvoorbeeld verschijnen met een IJzeren Kruis, een t-shirt met een hakenkruis erop of het Amerikaanse Congres een vlag geven met diverse nazi-symbolen. Daarnaast zou hij bezittingen van nazi’s verzamelen, zoals het huis van propagandaminister Joseph Goebels, Hitlers Adelaarsnest (een voormalig centrum van nazi-macht) en de Mercedes van Hitler. Ook zou hij nazi’s in eigen land steunen zoals familieleden van soldaten van de SS-divisie Galizien en zou hij het Azov-bataljon een van vele nazi-bataljons in het Oekraïense leger genoemd hebben.

Zelensky en zijn vrouw worden er regelmatig van beschuldigd dat ze op de vlucht geslagen zouden zijn voor de oorlog, waarschijnlijk om ze af te schilderen als inadequate en laffe leiders. Zo werd aan het begin van de oorlog gesteld dat Zelensky uit Kiev gevlucht was naar bijvoorbeeld de stad Lviv in het westen van Oekraïne en dat Olena Zelenska naar het Franse Nice was getrokken. Later gingen beschuldigingen rond dat Zelensky Oekraïne had verlaten, dat hij gedurende de hele oorlog niet in zijn eigen land was en dat hij verbleef in een Poolse bunker. Zelenska zou Europa verder helemaal verlaten hebben.

Volgens nepnieuws zou Zelensky bereid zijn om land af te staan. Zo ging meerdere keren het bericht rond dat hij toegeeft dat hij land zoals de Krim of de separatistische republieken in Oost-Oekraïne kwijt is aan de Russen. In een bericht werd ook beweerd dat Zelensky bereid is om land op te geven voor een einde aan de oorlog. Maar een bericht dat vaker voorkomt is dat Zelensky land wil uitdelen aan Polen of aan het Westen, in dat laatste geval bijvoorbeeld voor een NAVO-lidmaatschap.

Gerelateerd aan het idee dat Zelensky vele miljoenenaankopen doet, is dat de man een grenzeloze hebzucht heeft. Zo beweren nepberichten dat hij er bij Turkije en Westerse landen op aandringt om Oekraïne veel steun te blijven sturen, ongeacht de Turkse aardbeving van 20 februari 2023 of dat het Westen liever wegen zou bouwen. Krijgt hij dan zijn steun, dan zou hij ontevreden zijn met de kwaliteit van het materiaal en het geld witwassen, wat de aandacht trekt van honderd Amerikaanse accountants. En ook het binnenlandse militaire budget zou niet veilig zijn voor de hebzucht van Zelensky: dat steekt hij in eigen zak.

Zelensky zou een vulgaire man  zijn, die zich vies of buiten de norm gedraagt. Voorbeelden uit dit nepnieuwsthema zijn dat hij een standbeeld van Catharina II heeft vervangen door dat van een mannelijke pornoster, dat hij ‘butthole’ zei tegen voormalig Amerikaans president Joe Biden, naakt rondloopt, een t-shirt draagt met testikels erop, aan buikdansen doet en mee zou hebben gelopen in een pridemars in de jaren negentig. Dat soort marsen worden in delen van de wereld nog als vulgair gezien.

Zelensky zou zijn ambtgenoten, en dan vooral de Amerikaanse president Donald Trump, met weinig respect behandelen. Zo zou hij een telefoongesprek met Xi Jinping, de president van China, hebben geweigerd en gezegd hebben dat het nutteloos is om te praten met Trump. Later zou hij respectloze opmerkingen tegen Trump hebben gemaakt, hem hebben uitgescholden en geweigerd hebben om een pak te dragen bij een bezoek aan het Witte Huis. Dat terwijl hij wel een pak droeg bij een bijeenkomst van het World Economic Forum, dat vaker het mikpunt is van complottheoriëen.

Oekraïne zou oorlogsbeelden vervalsen, iets waar Zelensky aan meedoet. Zo zouden beelden van een van zijn ziekenhuisbezoeken, beelden van een bezoek aan de verwoeste stad Bachmoet en beelden van een speech die hij gaf aan de Verenigde Naties vervalst zijn. Ook zou Zelensky gezien zijn in het gezelschap van een stuntman die precies op hem lijkt, een acteur voor zogenaamde nepbeelden, en gebruikmaken van een greenscreen bij zijn toespraken.

Zelensky kan volgens nepnieuws niet van cocaïne en alcohol afblijven, waardoor hij op officiële aangelegenheden dronken of high verschijnt. Dit zou bijvoorbeeld het geval geweest zijn bij een interview met NBC uit 2024 en op een ander moment zou een soldaat Zelensky fysiek hebben ondersteund terwijl hij onder invloed was van drugs.

Zelensky en zijn vrouw worden ervan beschuldigd buitenlandse paspoorten te hebben: een Russisch paspoort zou de deelname van Zelensky aan de presidentsverkiezingen illegaal maken, een Israëlisch paspoort van Zelenska zou vluchten makkelijker moeten maken en hetzelfde zou gelden voor een Amerikaans Certificaat van Naturalisatie dat op de naam van Zelensky staat.

Twee berichten beweren dat Zelensky gevangen is genomen, waarschijnlijk om verder te tonen hoe zwak hij is als leider tegenover Rusland.

Tot slot is er nog een handvol andere beschuldigingen aan het adres van Zelensky. Zo zou hij een neef zijn van de Amerikaanse miljardair George Soros die vaker het mikpunt is van complottheorieën, zou de naam Zelensky Volodimyr ‘evil rules all the world‘ betekenen volgens Google Translate, zou Zelensky een paasspeech in het Engels hebben gehouden om Russen uit te sluiten, op de intensive care liggen en een dochter hebben die afstand van hem heeft genomen.

Waar komt al dit nepnieuws vandaan en hoe verspreidt het zich? Als we kijken naar de factchecks in de database van BENEDMO, dan zien we dat het nepnieuws het vaakst op sociale media gevonden wordt door factcheckers. Het gaat dan meestal over X en Facebook, maar soms ook over TikTok en de X-alternatieven Bluesky en Gettr. Het is vaak niet duidelijk of de socialmediagebruikers de berichten dan van elders halen of ze zelf verzinnen. 

Verder worden soms kleine, schimmige nieuwswebsites zoals theislander.eu of seattle-tribune.com als bron geciteerd. Dit soort websites plaatsen vaak een aantal weken nieuws en verdwijnen dan plotseling of worden niet meer geüpdatet. Andere bronnen zijn Russische Telegramkanalen of politieke bronnen zoals Vladimir Poetin, Donald Trump of Forum voor Democratie. Ook opmerkelijk is dat nepvideo’s soms logo’s van bestaande nieuwsmedia misbruiken, zoals het Zuid-Afrikaanse SABC News, het Franse TV12 of het Saudi-Arabische Al Arabiya.

In checks van StopFake komt het nepnieuws naast sociale media, vaak van Russischtalige websites zoals newskiev.ru, iz.ru en ren.tv. Deze websites halen hun ‘nieuws’ van voornoemde Russische Telegramkanalen of noemen geen bron. Het nepnieuws dat StopFake checkt, komt dus uit Russische hoek en lijkt qua inhoud vaak op nepberichten die in het Westen rondgaan op sociale media. 

In 2023 onderzocht StopFake in samenwerking met andere Europese en Zuid-Amerikaanse factcheckorganisaties hoe dit soort nepnieuws verspreid wordt in twee achtergrondartikelen. De factcheckers identificeerden een vierdelig stappenplan om nepnieuws de wereld in te helpen. Eerst wordt een YouTube-kanaal of ander socialmedia-account gemaakt, waar een video op wordt geplaatst met een zogenaamde verklaring van bijvoorbeeld een werknemer die werkt voor een organisatie gerelateerd aan het nepnieuws. Volgens onderzoek van Clemson University [pdf] worden in dit soort video’s vaak acteurs met een Afrikaanse of Arabische achtergrond gebruikt. 

Bij de tweede stap worden zulke video’s opgepakt door eerdergenoemde schimmige nieuwswebsites als basis voor een artikel. Daarna wordt het artikel vertaald door andere nepnieuwssites om het bereik te vergroten.  Dit soort sites gebruiken vaak titels die lijken op die van echte nieuwsmedia om te laten lijken alsof ze legitiem zijn, zoals The D.C. Weekly of The London Crier. 

Ten slotte wordt het nepnieuws gedeeld door de socialmedia-accounts van Russische ambassades, waarna het opgepikt wordt door socialmedia-accounts van echte mensen en door echte nieuwsmedia. Volgens het onderzoek van Clemson University identificeren nieuwsmedia de berichten vaak snel als fake en gaan ze op sociale media vooral rond onder mensen die al pro-Russische en anti-Westerse sentimenten hadden. Het doel lijkt dan ook om vertrouwen in Westerse instituten aan te tasten en Russische doeleinden, zoals het verzwakken van Westerse steun voor Oekraïne, te dienen.

En die beïnvloeding lukt soms ook: nepnieuws over Zelensky en Oekraïne is een aantal keer in de Westerse politiek verschenen. Zo beschuldigde Europarlementariër Marcel de Graaff (FvD) in 2024 Zelensky verantwoordelijk te zijn voor het bombarderen van honderdduizenden Oekraïense kinderen. En begin 2025 beschuldigde toenmalig Minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV) in navolging van Donald Trump Zelensky ervan dat hij niet democratisch gekozen was.