Nieuwscheckers controleert of beweringen die gedaan worden in de publieke ruimte kloppen. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om berichten van nieuwsmedia, posts op sociale media of uitspraken tijdens politieke debatten of in talkshows. Hoe we selecteren welke beweringen we checken, lees je hier.
Het onderzoeken van het waarheidsgehalte van beweringen bestaat uit een aantal onderdelen. Er is niet per se een vaste volgorde voor deze onderdelen. De precieze werkwijze is afhankelijk van de bewering. In de verslaglegging van elke factcheck proberen we zo precies mogelijk uit te leggen hoe we te werk zijn gegaan, zodat iedereen de factcheck kan repliceren.
Het eerste onderdeel van het onderzoeken van een bewering bestaat eruit dat we contact opnemen met de persoon of organisatie die de bewering heeft gedaan. Het doel daarvan is er achter te komen waar de bewering op is gebaseerd. We vragen naar documentatie, zoals rapporten, onderzoeken of cijfers.
Het tweede onderdeel bestaat uit het raadplegen van primaire bronnen, dat wil zeggen bronnen die uit de eerste hand relevante informatie geven. Welke bronnen nodig zijn, hangt af van het soort factcheck. Grofweg zijn er vier soorten:
- Onderzoekschecks: controleren of de weergave van conclusies uit een onderzoek kloppen (bv. ‘uit onderzoek blijkt dat mannen een erectie krijgen van de geur van rotte eieren‘). Hiervoor raadplegen we altijd de oorspronkelijke onderzoekspublicaties, zoals wetenschappelijke artikelen en rapporten. We baseren ons dus nooit op persberichten of samenvattingen, maar gaan op zoek naar de originele onderzoeksverslagen.
- Cijferchecks: controleren of cijfers kloppen (bv. ‘het vertrouwen in de pers is lager dan ooit‘). Hiervoor gebruiken we oorspronkelijke databronnen voor cijfers;
- Checks van gebeurtenissen: controleren of gebeurtenissen zich daadwerkelijk zo afgespeeld hebben (bv. ‘in Gouda worden Marokkaanse jongens opgeleid tot tasjesdief‘). In dergelijke checks zoeken we naar betrokkenen en getuigen die zelf uit de eerste hand een gebeurtenis hebben waargenomen;
- Beeldverificatie: de authenticiteit van foto’s en video’s controleren (bv. ‘Een video gedateerd 12 november 2022 toont een grote demonstratie in de Braziliaanse hoofdstad Brasilia tegen de recente verkiezingsuitslag‘). Dit door met reverse image search de oorspronkelijke herkomst van beelden te onderzoeken.
Het derde onderdeel bestaat zo nodig uit het raadplegen van experts. Die kunnen extra uitleg geven en context verschaffen. Bovendien kunnen ze bevestigen of we de juiste conclusies trekken. Bij voorkeur raadplegen we meerdere experts, om te voorkomen dat we afgaan op de persoonlijke visie van één deskundige.
Als het onderzoek is afgerond, schrijven we de tekst van de factcheck, volgens een vast format. Hoe we dat doen, lees je hier. Transparantie is hierbij van groot belang: iedereen moet kunnen volgen hoe het onderzoek is gedaan en moet in staat zijn om het te repliceren.
Toezicht op het onderzoek
Tijdens al deze stappen houdt een van de coördinatoren van Nieuwscheckers (Peter Burger en Alexander Pleijter) toezicht op het verloop van het onderzoek. Om te beginnen beslissen zij of iets wel of niet gecheckt gaat worden.
Vervolgens overlegt een van hen met de factchecker over de aanpak, de te raadplegen bronnen en experts, en de wijze van publicatie. Ook controleren ze hoe de betreffende factchecker tot zijn of haar conclusies is gekomen. Ze bespreken welke bewijzen er zijn en of er nog meer gedaan moet worden om tot een goede conclusie te komen. Zodoende oefenen de coördinatoren voortdurend controle uit op het onderzoek.
Tot slot, voordat de factcheck wordt gepubliceerd, wordt die nogmaals beoordeeld door een van de coördinatoren, vaak door beide. Op die manier wil Nieuwscheckers garanderen dat de factchecks van goede kwaliteit zijn als ze worden gepubliceerd.