Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
Oplichters die zich uitgeven als medewerkers van het Nationaal Instituut voor de Statistiek en de Volkstelling gaan van deur tot deur en proberen identiteitsgegevens van bewoners buit te maken.
Oordeel
Onwaar
Bron van de bewering
Nieuwscheckers ontving de waarschuwing woensdag 5 november via de Nextdoor-buurtapp:
Waarschuwing
Info van andere buurt:
Van onze buurtpreventie app:
Beste buren: Er is een groep mensen die van deur tot deur gaat en zich voordoet als medewerkers van het Nationaal Instituut voor de Statistiek en de Volkstelling. Ze hebben documenten en briefpapier van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en beweren dat ze voor de volgende volkstelling moeten controleren of iedereen een geldig identiteitsbewijs heeft. Het zijn dieven. Ze zijn overal en zien er slim uit. Iemand komt bij je thuis en zegt: “Ik wil je foto/vingerafdruk maken”, volgens een of ander trucje. Ze hebben een laptop, een biometrisch apparaat en een lijst met alle namen. Ze laten het menu zien en vragen om al deze informatie. Houd er rekening mee dat de overheid geen dergelijk initiatief neemt. Weet dat dit allemaal onwaar is. Geef ze geen informatie. Iedereen moet waakzaam en alert zijn! Stuur dit door naar al je buurtgroepen. Informeer je familie en vrienden. 🙌
Nextdoor.nl, Leiden; het bericht is verwijderd
Het ‘Nationaal Instituut voor de Statistiek en de Volkstelling’ bestaat niet, dus zogenaamde medewerkers daarvan moeten wel oplichters zijn. De waarschuwing en varianten ervan doken deze week op in WhatsApp-groepen in heel Nederland. In veel plaatsen werden de waarschuwingen ook verspreid via officiëlere kanalen: ook wijkagenten, gemeentelijke websites en lokale en regionale nieuwsmedia wezen burgers op het gevaar van de valse volkstellers.
Waarom dit onwaar is
Op deze golf van waarschuwingen volgde een reeks correcties: politiekorpsen lieten weten dat ze geen concrete meldingen hadden ontvangen over deze oplichters. De waarschuwing voor nep-volkstellers was zelf nep. Veel nieuwsmedia hebben hierna hun berichten weggehaald of aangepast, maar er verschijnen ook nog steeds nieuwe berichten die de waarschuwing serieus nemen.
Ook Omroep Brabant nam op 4 november het gevaar van de ‘volkstellers’ serieus, onder de kop: ‘Politie waarschuwt voor fraudeurs die vragen om ID’s en vingerafdrukken.’ Een dag later is het nieuws aangepast: ‘Hoax: agenten en buurtapps waarschuwen voor niet bestaande volkstellers.’
Bij het AD staat het nieuws van 4 november over de nieuwe babbeltruc nog steeds online op een pagina over de gemeente Voorne aan Zee: ‘Op Voorne-Putten zijn nep-volkstellers actief die met een smoesje bij mensen proberen binnen te komen. De politie waarschuwt om er niet in te trappen.’ (gearchiveerd) Ook in Capelle aan den IJssel zijn de oplichters volgens het AD (gearchiveerd) en de gemeente Capelle actief. Andere regioredacties van het AD hebben het nieuws voor hun eigen gebied al doodgecheckt en gecorrigeerd.
Nepwaarschuwing is bijna tien jaar oud en stamt uit Kenia
De nepwaarschuwing die sinds deze week in Nederland circuleert, is een kopie van waarschuwingen die al zeker sinds 2016 rondgaan in grote delen van de wereld. De oudst bekende versie stamt uit Kenia. Een deel van het recente Nederlandse bericht lijkt zelfs een letterlijke vertaling. In een Facebookbericht uit Kenia staat: ‘They have documents with the letter head department of home affairs and claim to be confirming that everyone has a valid id for the upcoming elections.’ De buurtapp van Nieuwscheckers beweerde deze week: ‘Ze hebben documenten en briefpapier van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en beweren dat ze voor de volgende volkstelling moeten controleren of iedereen een geldig identiteitsbewijs heeft.’ Alleen zijn de verkiezingen uit de Keniaanse versie veranderd in een volkstelling in de Nederlandse.
Sinds 2016 dook de waarschuwing onder meer op in Zuid-Afrika, India, Maleisië (gearchiveerd), Singapore, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. In veel landen ging het bericht een paar jaar nadat het was gedebunkt opnieuw viraal.
Politie geeft nepwaarschuwingen groter bereik
WhatsApp en Facebook vergemakkelijken de verspreiding van dit soort waarschuwingen, maar het fenomeen is ouder dan het socialemediatijdperk. Op fotokopieën en met de hand uitgetikte pamfletten ging vanaf de jaren tachtig de onheilsboodschap de wereld rond dat criminelen via plakplaatjes met LSD erin kinderen verslaafd wilden maken. Nog ouder zijn de lijstjes met geheime krijttekens die inbrekers op je huis zouden zetten om aan elkaar door te geven wat daar te halen valt.
Vaak bevatten de waarschuwingen uit de duim gezogen verwijzingen naar politiebronnen. Maar het gebeurt ook regelmatig dat politieagenten zelf de burgers waarschuwen voor denkbeeldige gevaren. Zoals die inbrekerstekens of de hondenhaters die stukken gebakken spons zouden neerleggen in parken. Nieuwscheckers ontkrachtte de afgelopen jaren ook politiewaarschuwingen voor overvallers die mensen uit hun auto lokken door een stuk papier of een bankbiljet op de achterruit te plakken, voor criminelen die honden kidnappen voor de training van vechthonden, en voor tennisballen waarin vuurwerk is verstopt om kinderen en honden te verwonden. In al deze gevallen ging het om virale en internationale, valse waarschuwingen.
Conclusie
De recente waarschuwing voor oplichters en dieven die zich voordoen als volkstellers is een onwaar, viraal bericht dat al minstens sinds 2016 rondgaat in grote delen van de wereld. De Nederlandse politie heeft er geen concrete meldingen over gehad. Veel politieteams, gemeenten en nieuwsmedia hebben hun berichten inmiddels gecorrigeerd.
[Update, 7 november 2025] Nepnieuws kan reële gevolgen hebben. Deze week zagen twee Jehova’s getuigen uit Zwolle zichzelf tot hun stomme verbazing terug op een foto die moest bewijzen dat de criminele ‘volkstellers’ echt bestonden. ‘Zelfs in mijn eigen buurtapp’, vertelt een van hen aan het Dagblad van het Noorden. ‘Mijn buurvrouw deelde ook het bericht en kwam er even later achter dat ik diegene ben op de foto.’ De foto was gemaakt met een deurbelcamera.
